Seçme ve seçilme hakkı elde etmesinin 88’inci yılında bayanlar, TBMM’de yüzde 17,1 oranında temsil ediliyor. Dünya parlamentolarındaki bayan temsilini gösteren listede, Türkiye 129’uncu sırada yer alıyor.
Türkiye’de bayanların toplumsal ve siyasal hayat içinde hak ettikleri yere gelme süreci, 29 Ekim 1923 Cumhuriyet’in ilanı ile ivme kazandı.
Bu periyotta bayana verilen ehemmiyetin sonucunda kadınlara birçok Avrupa ülkesinden daha evvel haklar verildi.
Veriler, bayanların kamuda ve özel bölümde daha faal olmaya başlamalarına karşın, siyasette istenilen yerde olmadıklarını ortaya koyuyor.
1926’da kabul edilen Türk Uygar Kanunu ile kazanılan haklardan sonra Türk bayanına, 1930’da belediye seçimlerine, 1933’te muhtarlık seçimlerine katılma hakkı ve 5 Aralık 1934’te milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Türkiye, bayana seçme ve seçilme hakkı tanıyan ABD, Yeni Zelanda, Avusturalya, Norveç, Danimarka, İzlanda, Kanada, Hollanda’nın akabinde bayana idarede kelam sahibi olma imkanı sunan ülkelerden biri oldu.
Kadınlar, Fransa’da 1944’te, İtalya’da 1945’te, Arjantin, Meksika ve Japonya’da 1947’de, Belçika’da 1948’de, Çin’de 1949’da, Yunanistan’da 1952’de, İsviçre’de ise 1971’te seçme ve seçilme hakkına kavuştu.
İlk defa parlamentoya girdiği 1935 seçimlerindeki yüzde 4,5’lik oranın akabinde Türk bayanının temsili 2002’ye kadar artmadı. 2002 seçimlerinde 1935 yılı düzeyi olan yüzde 4,4’e yükseldi. Bayan milletvekillerinin TBMM’deki temsili 2007’de yüzde 9,1’e; 2011 seçimlerinde yüzde 14,3’e; 7 Haziran 2015 seçimlerinde de yüzde 17,6 ile Cumhuriyet tarihinin en yüksek düzeyine çıktı.
Bu oran, 1 Haziran 2015 seçimlerinde yüzde 14,1’e düşerken yapılan son genel seçim olan 24 Haziran 2018 seçimlerinde yüzde 17,1’e yükseldi.
Son seçimin akabinde Meclise giren 600 milletvekilinin 103’ünü bayanlar, 497’sini erkekler oluşturdu.
Türkiye 129’uncu sırada
Parlamentolar Ortası Birlik ve Birleşmiş Milletler Bayan Ünitesinin hazırladığı “Siyasette Bayan 2021” haritası bilgilerine nazaran Türkiye, parlamentolardaki bayan temsilinde 188 ülke ortasında 129’uncu sırada.
Son seçim sonuçlarına nazaran 80 milletvekilinden 49’unun bayan olduğu Ruanda parlamentosu, yüzde 61,3’lük temsil oranıyla listenin birinci sırasında yer alıyor.
Listede, Ruanda’nın akabinde yüzde 53,4’lük bayan temsili oranıyla Küba ikinci, yüzde 50’lik oranla Birleşik Arap Emirlikleri üçüncü durumda. Dünya parlamentolarındaki bayan temsil oranı İsveç, Norveç, Danimarka, İzlanda, Fransa, İspanya, Almanya, İtalya ve Çekya üzere Avrupa ülkelerinin yanı sıra ABD, Çin, Türkmenistan, Azerbaycan ve KKTC’de de Türkiye’den daha fazla.
Listeye nazaran, Türkiye’den daha düşük sıralarda yer alan ülkeler ortasında 138’inci sıradaki Rusya Federasyonu, 142’nci sıradaki Brezilya, 148’inci sıradaki Hindistan, 166’ncı sıradaki Japonya geliyor.
Bu ortada son 42 yılda her kabinede en fazla 2 bayan bakan vazife yaptı.
Yerel yönetimler
Türk bayanının, lokal idarelerde koltuk sahibi olmasının önünün açıldığı 1930 yılından 2019’a kadar 19 mahallî seçim yapıldı. Bu seçimlerde vilayet belediye başkanlığına seçilen erkek sayısı 1313, bayan sayısı ise 14 oldu.
İçişleri Bakanlığının 2019 lokal seçimi datalarına nazaran, Türkiye’de 1389 belediye lideri vazife yapıyor. Yüzde 3’lük temsil oranıyla bayan belediye lideri sayısı ise 41.
81 vilayette sadece 4 bayan, belediye başkanlığı koltuğunda oturuyor.
20 bin 745 belediye meclisi üyesinden 2 bin 284’ü; 18 bin 196 köy muhtarından 115’i; 32 bin 19 mahalle muhtarından ise 970’i bayan.
Bu datalar, belediye meclislerinde bayanların yüzde 11, köy muhtarlıklarında yüzde 0,6, mahalle muhtarlıklarında ise yüzde 3 oranında temsil edildiğini ortaya koyuyor.
