Emre ERGÜL

Dünyaca ünlü iktisat gazetesi Financial Times, 3 Ocak’ta yayımladığı bir makalede 2023’de global güç piyasasında oyunun değişeceğinin, kuralların tekrar yazılacağının sinyalini verdi.

İngiliz gazetesinde “Yeni bir dünya güç tertibi şekilleniyor” başlıklı bir makale kaleme alan Rana Foroohara, yıllardır süren “petrodolar-petroyuan” tartışmasında “nokta atışı” bir yorum yaptı: “Global petrol ticareti yavaş yavaş lakin mutlaka dolarsızlaşıyor (dedolarization).”

Ticareti en çok yapılan emtia olan petrol, dolarla fiyatlandırılıyor. Pekala ne oldu da FT müellifi, 2023 yorumunda dolarsızlaşma sürecinin resmen start aldığına dikkat çekti? Foroohara, Çin önderi Şi Cinping’in Aralık 2022’de Suudi Arabistan’a yaptığı ziyarete bilhassa dikkatleri çekiyor.

İşte 2023 emtia gündemini oluşturacak köşeyazısından satır başları: “1945 yılının Sevgililer Günü’nde, periyodun ABD Lideri Franklin Delano Roosevelt, Amerikan savaş gemisi USS Quincy’de Suudi Hükümdarı Abdülaziz ibn-Saud’u ağırladı. Bu buluşma, ABD’nin Ortadoğu’daki güvenliğinin fiyatı dolarla belirlenen petrolle bartır edilen son 70 yılın en değerli iştirakinden biri oldu.”

“Ancak vakit değişti ve 2023, Çin ile Ortadoğu ortasında yeni bir güç nizamının oluşmasından dolayı, bu büyük mutabakatın değiştiği yıl olarak anılabilir.”

“Çin, bir müddettir İran, Venezuela, Rusya ve birçok Afrika ülkesinden petrol ve LNG’yi kendi para ünitesi ile satın alıyordu. Lakin Crdeit Suisse analisti Zoltan Pozsar’ın da not düştüğü üzere, Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in Suud ve Körfez başkanlarıyla yaptığı Aralık doruğu ‘petroyuan’ın doğuşu’na işaret etti.”

“Pozsar’a nazaran, Çin global güç piyasasının kurallarını tekrar yazmak istiyor. Pekala bu ne manaya gelecek? Artık daha fazla petrol ticareti, Yuan’la yapılacak. Çin, 3 ila 5 yıl içinde Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Kurulu (GCC) ülkelerinden ithal eser sayısını artırmakla yetinmeyip, ‘tüm-boyutlu güç işbirlikleri’ üzerine çalışacak. Bu global güç ticaretinde büyük değişim demek. Petroyuan’ın yükselişi, hem AB hem ABD için fosil yakıtlardan olabildiğince süratle vazgeçmek için bir neden olmaldır.”

Türkiye, şubatta memleketler arası gaz doruğu düzenliyor

Peki, global güç sisteminde kartlar yine karılırken, Türkiye bunun neresinde olacak? Yazının mürekkebi kurumadan Güç ve Tabi Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’den açıklama geldi. Kuzey Makedonya’da bulunan Dönmez, Türkiye’nin şubatta Milletlerarası Gaz Tepesi düzenleyeceğini açıkladı: “Türkiye, bugüne kadar maalesef güçte dışa bağımlıydı. Bu da bizim istediğimiz bir durum değil. Onu azaltmamız lazım. Amacımız bu yıl içerisinde, Cumhuriyetimizin 100’üncü yılında o gazı insanımızla buluşturmak.”

Türkiye’nin güçte yapmış olduğu bu altyapı yatırımlarıyla yalnızca kendi muhtaçlığını değil birebir vakitte bölge ülkelerinin gereksinimini karşılayacak formda hareket ettiğine işaret eden Dönmez, “Türkiye’nin yüzyılı gücün de yüzyılı olacak” sözlerini kullandı.

Türkiye’yi de yakından ilgilendiren “2023’te emtia piyasalarında hareketlilik yaşanacak” savlarını Türk emtia piyasaları uzmanlarına sorduk.

“Petrodolar, ABD’nin en zayıf ve en güçlü noktası“

Sohbet Karbuz / Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği Petrol ve Gaz Direktörü

“Yeni bir dünya tertibi kurmak için gayret vardı. Petrodolar konusuna derince indiğimizde 4 insanı görüyoruz. [eski Irak diktatörü] Saddam Hüseyin, [eski Libya lideri] Muammer Kaddafi, [eski İran Cumhurbaşkanı] Mahmut Ahmedinejad ve [eski Venezuela Devlet Başkanı] Hugo Chavez… Bunlar değişik vakitlerde petrodolar sisteminin çökmesi gerektiğini belirtip, güç ticaretinin dolar dışı bir para ünitesi ile yapılmasını önermişlerdi. Bu 4’lü tek tek ortaya çıktılar ve çok güç göstermediler. Fakat bugün olay farklı, zira ABD’nin karşısında 2 büyük güç var: Rusya ve Çin.“

“ABD’nin en zayıf ve tıpkı vakitte en güçlü noktası, petrodolar. 1971’den b eri böyle… En zayıf, zira petrodolar sistemi çökerse, ABD iktisadı batar. En güçlü, zira ABD de bu durumun farkında. ABD’yi silahla yıkamazsınız. Tek şey, doları mahvedebilirsiniz. Ancak buna alternatif olarak da rezerv para ünitesi çıkartmalısınız. Savaş aslında bu…“

“Rusya ve Çin’in petrodolar sistemini bugün zayıflatma, ileride de çökertme gayreti, olayları diğer noktalara çekti. Çin’in kendi para ünitesi Yuan’ı milletlerarası yapma gayreti yıllardır olan bir şey. Asya ve Afrika’daki birçok zayıf ülkelerle Yuan’la ticareti devreye sokarak Dünya’ya verdiği bildiri şuydu: ‘Yuan da güçlü bir para ünitesi ve petroyuan da güç ticareti için bir alternatiftir.’ Rusya da emsal atağa geçti. Güç ticaretini ruble ile yapmaya döndü.”

“Önemli olan nokta, bu ticaretin 3 kademeli olması. Petrolün fiyatlandırılması, faturalandırılması ve ödeme yapılması… Mevcutta [Rusya ve Çin] yalnızca üçüncü kademede devrede. Yalnızca ödeme kendi para birimleriyle… Bir sonraki amaçları tabi ki kendi para üniteleriyle faturalandırmak olacaktır. Fakat değerli olan fiyatlandırma. Petrol, ticareti en çok yapılan emtia ve petrol ile gazın fiyatı dolarla belirleniyor. Çin öbür para ünitesiyle fiyatlandırmayı önermişti lakin ilerleme sağlayamadı.”

“Petrodolar sistemi yıkılırsa, rezerv para üniteleri yaratılabilir. Alternatif rezerv para ünitesi Euro olabilirdi fakat AB, ABD ile rekabete girmek istemedi. Altın olabilirdi, lakin son yıllarda altında yaşanan oynaklık soru işaretleri doğurdu. Yuan ve ruble olabilir mi? 3-5 senede olmaz. Lakin 10-15 seneye olabilir.”

“Şu an yaşanan şey, ‘4’lünün başlattığı akımın daha güçlü usullerle denenmesi’dir.” “Suudlar, eskisi üzere ABD’nin kuklası olarak görünmek istemiyor. Hiçbir OPEC ülkesi, Ukrayna Savaşı’nda taraf olmadı. Petrolün geleceğini düşününce Suudların Rusya’yı kenara iteceğini sanmıyorum. Petrolü Yuan’la da satabileceklerine sıcak bakmaya şaşırmamalı, Suudlar her tarafa gül atıyor. Ancak topyekün Yuan’lı satış direkt başlamaz, peyderpey olur.”

“Zaten 2023’ün ikinci yarısından sonra doların gücünün kaybetmesi bekleniyor. Bu kayıp, öbür rezerv para ünitesinin öne çıkmasıyla derinleşecektir.”

“Stratejik satranç devrine girdik”

Zafer Ergezen Emtia piyasaları uzmanı

“Çin emtia piyasalarında kendine mahsus siyasetler izledi daima: Petrol, pamuk ve demir demir cevheri… Çin’e baktığımızda her vakit fırsatları kolladığını görüyoruz. Çin aslında petroyuan’ı hayata geçirmişti. Afrika ülkeleriyle ticarette kullanıyordu. ABD-Suudi Arabistan ortasındaki tansiyon, Çin’e fırsat kapılarını açtı. Örneğin Çin-Angola ilişkisi… Angola’da petrol çıkmasının tamamını Çin sağladı. Yatırımlar yaptı. Karşılığında da tedarik zincirini geliştirdi, petroyuanı kullandı.“

“Çin sessiz sakin, kimseyle didişmeden hareket ediyor. Çin başkanı aslında yurtdışına çok az çıkan biri. Onun Suudi Arabistan gezisi kıymetli bir bildiriydi. Bundan sonra bakılacak şey, ABD’nin Suudlara ne ödünler vereceği… Kaşıkçı cinayeti kapandı biliyorsunuz. 2008- 2009 krizi sonrası ABD’nin dünya ekonomisindeki yeri esasen sorgulanıyordu. Dünya aslında sorgulamadan yavaş yavaş harekete de geçiyor. Kripto paraların doğmasının nedeni de o krizdir. ABD gücünü kaybettikçe, gücü tekrar elde etmek ve kaybettiği pazarları geri almak için agresif davranıyor. ABD petrol fiyatlarını yüksek tutmak istiyor. Bundan sonra tansiyonun ne kadar büyüyeceği ABD’ye bağlı. Lakin bu kere karşısında Çin var.” “Eski ABD Lideri Donald Trump, Çin’i engellemeyi denedi lakin olmadı. Çin’in güçlenmesi artacak. Stratejik satranç periyoduna girdik.”

‘İhtimal vermiyorum fakat olmaz da diyemem’

Haluk İzzet Memnun / Stratejist

“Çin’in gayesi Yuan’ı daha konvertibl bir para ünitesi haline getirmek. Suudlarla bu çeşit bir ticaret yapılabilir mi, emin değilim. ABD ile ilgiler şimdilik bozulsa da Suudların bu türlü bir olaya gireceğini sanmıyorum. İhtimal vermesem de olmaz da diyemiyorum. Ancak tartışılacak bir mevzu olduğu kesin. Zira bu bahis, ABD’yle karşı kullanacakları bir silah.”

“Çin süratle büyüyen, ihracat ve ithalat bazında kıymetli bir ülke. Lakin en büyük partneri ABD. Çin şimdi iç tüketim üzerinde büyüme siyasetine dönmedi. Bir gün döner ve ABD’de de beklenen resesyon olursa, Çin tekrar ivme yaşar.”