Ece CEYHUN

Hiç usanmadan “odadan çıkarken ışığı kapat” diyenlerden misiniz? Umarız ütüyü de prizde unutmuyorsunuzdur? Beyaz eşyasını yenileyen çabucak hemen her meskene güç kullanımında cimri, A+ sınıfı bir eser girdi. Boşa yanan elektrik, boşa akan su hepsi cepten yiyor. Yalnızca cepten mi? Çocuklarımızın geleceğinden de. Türkiye’nin kabarık bir ithal güç faturası var. Hayatta her şey gelip, dönüp sürdürülebilirliğe bağlanıyor. Dünya güç verimliliğinde çeşit bindirdi. Artık sıra bizde…

Enerji verimliliğinde dünya bireylere yüklediği sorumlulukların yanı sıra arabayı, konutu akıllandırdığı üzere elektrik şebekelerini de akıllandırarak araları daha süratli almış. Akıllı şebekeler üzerinden kaybı, kaçağı, üretimi ve tüketimi izleyen dünya işi kurumsal şuur haline de getirmiş. Akıllı şebekelerin devreye girmesinin yanı sıra güç verimliliği eser etiketleri de günümüz dünyasında tüketiciyi teşvik eden bir diğer uygulama olmuş. Sanayi tesislerinde de güç tüketiminin hem elektrik hem de ısı olarak tüketim noktaları bazında yakından izlenmesi, güç kullanımındaki şuuru ve verimliliği artırmış.

Enerji Verimliliği Derneği Lideri Murat Kalsın, güç verimliliğinde ferdî bilinçlendirmeye dönük yapılan çalışmaların tesirinin yüzde 5 olduğunu belirterek toplumun yarattığı katkının uzun vadede daha kalıcı büyüklüklere ulaşacağını söylüyor. Ulaştırmadan binalara kadar gücün tüketildiği pek çok noktada birey davranışının kıymet taşıdığını belirten Kalsın, endüstride uygulamaya dönük projelerin de daha çok konuşulması gerektiğini söz ediyor.

Tam bu noktada finans kurumlarının kritik bir rolü olabileceğini tabir eden TSKB Genel Müdürü Suat İnce ise bankaların güç verimliliği kriterleri koyması, bu mevzuda yatırımcı dalları yönlendirmesi gerektiğine değiniyor. “2009 yılından bu yana uluslar üstü kalkınma finansmanı kurumlarından sağladığımız iklim değişikliği temalı fonlarla ülkemiz özel bölümünün güç verimliliği yatırımlarına kaynak aktarıyoruz. Son devirde Türkiye’den alanlarında birinci olan Yeşil/Sürdürülebilir Tahvil ve Sermaye Gibisi Sürdürülebilir Tahvil ihraçlarımızla sağladığımız fonlarla da güç verimliliği projelerini desteklemeye devam etmekteyiz.” diyen İnce, bu alanda finans kesimine büyük sorumluluklar düştüğünü hatırlatıyor.

TEDAŞ Genel Müdürü Halil İbrahim Leventoğlu ise 15 yıl evvel elektrikte kayıp kaçak oranı yüzde 22- 23’ler mertebesinde olduğunu hatırlatarak, “Şimdi kayıp kaçak oranı dağıtımda yüzde 14, iletimle parçaladığınızda yüzde 12’lere geldi. ‘Bugün 10 puan daha verimliyiz’ diyebiliriz. Bu, kayıp kaçağın yüzde 50 azaldığını gösteriyor. Dağıtıma arz edilen gücün 250 milyar kilovatsaat olduğu düşünüldüğünde, bu en az 25 milyar kilovatsaat güç demektir” bilgisini veriyor.

VERİMLİLİK ATILIMINDA SIRA SANAYİDE
Bireysel hareketleri artık daha büyük adımlara çevirmek gerektiğini aktaran Enerji Verimliliği Derneği Lideri Murat Kalsın, dernek olarak gelecek 3 yıllık stratejilerini oluşturduklarını da belirtti. İşi bir değil birkaç basamak üst taşıyacak atılımın endüstriden geleceğini anlatan Murat Kalsın şöyle konuştu: “2000’lerden bu yana yapılanları düşündüğümüzde verimlilikte olması gerekenin yüzde 25’ini yakaladığımız kestirim ediliyor. Ferdî adımlarla başlattığımız güç verimliliğinde artık elimizde hoş bir reçete var. Türkiye’de güç tüketiminin yüzde 35’i endüstride, yüzde 25’i ulaşımda, yüzde 30’u ise konutlarda. Artık amaç sanayi. Ayda bir kez ‘Verimli Buluşmalar’ ismi altında toplantılar yapacağız. Güç dalındaki teknik takımlarla buluşacağız. Güç verimliliğinde daha agresif adımlar atmamız gerekiyor. Mevzuat ve düzenlemelerin yanı sıra toplumsal olarak da harekete geçmemiz lazım. Onun için biz de Güç Verimliliği Derneği olarak güç verimliliği hareketini başlatıyoruz. En çok enerjiyi çeken sanayi kuruluşlarını yanımıza çekeceğiz. 11-12 Nisan’da tarihleri ortasında Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı tarafından düzenlenecek olan Güç Verimliliği Forum ve Fuarı’nda aktif rol oynayacak, sanayi firmalarını, sivil toplum kuruluşlarını ve kurumları bu fuarda Güç Verimliliği Hareketi için bir ortaya getirerek daima birlikte ortak bir telaffuz oluşturmaya çalışacağız” dedi.

KAYIP KAÇAK ORANI % 3’LERE KADAR DÜŞEBİLİR
TEDAŞ Genel Müdürü Halil İbrahim Leventoğlu, 2017 yılında hazırlanan hareket planına nazaran üretimden iletime ve dağıtıma kadar ana gayenin güç verimliliğinin artması olduğunu söyleyerek “2005-2015 yılları ortasında birincil güç tüketimi yüzde 46 arttı. Türkiye’de yıllık kişi başına güç tüketimi 2,96 megavat. AB ortalaması ise 5,97 megavat. Yani Türkiye’deki güç tüketiminin 2 katına kadar artma potansiyeli var. Son tüketicinin güç verimliliğinde birinci vazife bizim. Binalarda ve sokaklarda akıllı şebekelerle yüzde 14’lük bir verimlilik yaratma alanı var. Türkiye’de kayıp kaçak oranı nasıl yüzde 22’lerden yüzde 12’lere geldiyse, bu akıllı şebekeler ile yüzde 3-4’lere kadar inebilir. Zira kayıp kaçağın en azından yarısı teknik sebeplerden kaynaklanır. Türkiye’de gelecek yıllarda güç tüketimi AB ortalamalarına daha da yaklaşacaksa, buna verimliliği artıra artıra ulaşmamız gerek” diye konuştu. Türkiye’de elektrik kesinti müddetlerinin aşağıya çekilmesi gerektiğine değinen Leventoğlu, bilhassa endüstride kesintisiz elektrik erişiminin ehemmiyet arz ettiğini ve verimliliği etkilediğini, katlamalı tesirlere yol açan bu bahiste hedefl erinin bulunduğunu da kelamlarına ekledi.

ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE YANLIŞSIZ PROJELENDİRME ÇOK ÖNEMLİ
TSKB Genel Müdürü Suat İnce de firmaların önünde güç verimliliği konusunda hala kıymetli bir yol olduğunu belirtti. Güç verimliliği konusunda global boyutta biriken kaynağın şimdi Türk finansal sistemine yeteri kadar çekilemediğine işaret eden İnce, TSKB olarak sürdürülebilirlik yatırımlarına verdikleri takviyeyle Türkiye’nin yıllık karbondioksit salımının 12 milyon ton azalmasına katkıda bulunduklarını, bu sayının 2,4 milyon ton’luk kısmı güç verimliliğinden kaynaklandığını ve sağlanan güç tasarrufunun 4,7 milyon Gigacal/yıl’a ulaştığını lisana getirdi. Sürdürülebilirlik temalı yatırımların kredi portföyünün %73’ünü oluşturduğuna vurgu yapan İnce, 2009 yılından bu yana milletlerarası kaynaklardan temin edilen orta ve uzun vadeli fonlarla 80’in üzerinde güç verimliliği projesine yaklaşık 655 milyon dolar finansman sağladıklarını söz etti.

Enerji verimliliği yatırımlarının her kesimde yaygınlaştığını belirten İnce kelamlarına şöyle devam etti: “Enerji verimliliği yatırımlarında bilhassa güç girdisi yüksek olan, demir çelik, çimento, dokuma, otomotiv, kimya ve plastik üzere dallar öne çıkıyor. Yatırım alanı olarak baktığımızda ise güç verimliliği projelerinin atık ısıdan güç üretimi, tesis modernizasyonu, güç optimizasyonu, güç verimli teknolojiler, yalıtım, aydınlatma, taşıma ve yeşil binalar üzere geniş bir yelpazeye yayıldığını görüyoruz.”TSKB’nin danışman banka anlayışının, pek çok gerçek bölüm yatırımında olduğu üzere, güç verimliliği projelerinde de büyük fark yarattığını söyleyen İnce şöyle konuştu: “Reel dalın hakikat projelerle kaliteden ödün vermeksizin enerjiyi verimli kullanır hale gelmesi üretim maliyetlerini düşürüyor ve yatırımcı firmalara değerli bir rekabet avantajı sağlıyor. İşte biz de bu hakikat projelerin tespit edilmesinde devreye giriyoruz. Taban kaideler gerektiren birtakım teknik kriterlerimiz var, bu kuralları sağlayan projeler her vakit manalı yararlar doğuruyor. TSKB olarak çok deneyimli bir Mühendislik ve Teknik Danışmanlık takımımız var. Bu özelliğimizle Türk Finans bölümünde tek olduğumuzun altını çizmek istiyorum. Finansman imkanlarımızla birlikte aklımızı ve deneyimimizi de koyduğumuz projelerle önemli farklar yaratıyoruz. Müşterilerimiz de bu bahisteki memnuniyetlerini her vakit paylaşıyorlar.”

5 kesimi bilinçlendirip 6’ncı bölümü oluşturacak
Enerji Verimliliği Derneği Lideri Murat Kalsın, “Ekonomide 5 temel bölüm var. Güç, sanayi, tarım, ulaşım ve inşaat. Biz bu 5 kesimi bilinçlendirip 6’ncı bölümü oluşturmak istiyoruz. Bu da güç verimliliği bölümü. 2017 yılında dünyada yapılan güç yatırımlarının büyüklüğü 1,8 trilyon dolar. Bu pastanın yüzde 13’ü güç verimliliği yatırımlarından oluşuyor. Bu da yaklaşık 235 milyar dolara tekabül ediyor. Türkiye’de ise yatırımlar şimdi hudutlu ve daha alınması gereken çok uzaklık var” dedi.

TEDAŞ 2 projesiyle verimlilikte çıtayı yükseltecek
Halil İbrahim Leventoğlu, güç verimliliğinde TEDAŞ olarak 2 proje yürüttüklerini söyledi. Önümüzdeki 5 yıl içinde yol aydınlatmalarının yüzde 30’unun LED’li armatürlerden oluşacağını belirten Leventoğlu, “6,6 milyon aydınlatma armatüründe gelecek değişiklik yüzde 20-40 ortasında verimlilik oluşturacak. Ayrıyeten şebekede kullanılan bir çok gerecin teknik şartnamelerini değiştirerek verimliliğe katkı sağladık. Bir projemizde, üretilen gereçlerin yurtdışına gönderilmeden buradan test edilmesini sağlayacak bir ‘test laboratuvarı’ olacak” dedi.

Maliyet değil, yatırım penceresinden bakın
Fiba Kümesi İdare Heyeti Lider vekili ve Özyeğin Üniversitesi Mütevelli Heyeti Üyesi Murat Özyeğin, güç verimliliğinde üniversitenin çalışmaları hakkında bilgi vererek kümenin bakış açısını anlattı. “Fiba Kümesi olarak biz güç verimliliğine bir yatırım olarak bakıyoruz” vurgusunu yapan Murat Özyeğin, “Enerji verimliliği projelerine bir masraf ya da maliyet olarak bakmamak gerekir. Örneğin, bir rüzgar santrali yatırımını oluştururken Fiba Kümesi olarak o türbinden kesintisiz üretim performansını nasıl yakalarız anlayışı ile yatırımımızı şekillendiriyoruz” dedi. Murat Özyeğin, kesintisiz üretim ve verimlilik aslıyla yatırımı şekillendirirken başta maliyetler üst çekilse de yıllar içerisinde kendilerine geri dönüşünün aslında ‘tasarruf’ olduğunu anlattı. Bu anlayışı Özyeğin olarak tüm faaliyet gösterdikleri yatırımlarında önceliklendirdiklerini de belirten Özyeğin, “Bir konut projesinde ‘daha az nasıl güç harcar’ diye arsa hissemizi düşürmek değerine geliştiricimizle daha baştan konuşmaya başlıyoruz. Tüm bunları bir ‘şart‘ olarak dökümanımıza yazıyoruz”diye konuştu.

Swiss Otelin bundan 2 sene evvel yapılan renovasyonu nu da hatırlatan Özyeğin, “Türkiye’nin en sıkıntı devriydi. İstanbul’da otelciliğin çok güç vakitler geçirdiği bir periyottu. Swissotel’e, metrekareye böldüğünüzde güç verimliliği konusunda en maliyetli yatırımlardan birini yapmış olduk. Bu yatırım geri dönüşünü, 3-3.5 yılda geri almış olacağız. ‘Ne harcıyoruz?’ diye bakmadık. ‘Getirisi ne olacak?’ diye baktık. Bazen yatırımcılarda fi nansman maliyetini büyütmemek ismine çekimserlik olabiliyor. Burada iş biraz bankalara da düşüyor. Finansmanını yaparken işin verimliliğini de kesinlikle sorgulaması gerekir” açıklamasını yaptı.

Özyeğin Üniversitesi Güç, Etraf ve İktisat Merkezi (EÇEM) Yöneticisi Prof. Dr. Pınar Mengüç’ün liderliğinde bir çok proje geliştirdiklerini de aktaran Murat Özyeğin, üniversite çatısı altında imza atılan pek çok projeye ve akademik çalışmalara AB kaynaklarını da seferber ettiklerini anlattı ve “Özel dalla kamuyla TÜBİTAK ile gerçek bölümle bir çok proje geliştirdik” dedi.

Verimliliği finansman boyutuyla çözecek firmalar artmalı
Escarus Genel Müdürü Hülya Kurt, bir güç verimliliği projesinin su tüketimini azaltmaktan hammadde kullanımındaki iyileşmelere, bakım maliyetlerini düşürmeye, kalite sıkıntılarını azaltmaya ve ekipman kullanım ömrünü uzatmaya kadar bir işletmenin hayatında dokunduğu pek çok alan olduğunu anlattı. Kurt, “Enerjiden 1 TL’lik tasarruf sağlanırken, öteki yararların nakdî karşılığı 2-3 TL olabiliyor. Daha da değerlisi, sağlanan bu yararlar, kimi vakit karar alıcılar için güç verimliliğinden çok daha büyük bir mana söz edebiliyor. Şimdilerde güç verimliliği projelerinde ölçülebilen, sayısallaştırılabilen bu cins enerji-dışı yararlar da hesaba katılıyor” dedi.

Sadece finansal tarafı değil, hukuksal ve idari tarafı da güzel kurgulanmış bir Güç Verimliliği Fonu’nun Türkiye’de hayata geçirilmesinin değerine vurgu yapan Hülya Kurt, “İnovatif finansman modellerinden birisi de ESCO diye bilinen, güç verimliliği hizmetini finansman teminiyle birlikte gerçekleştiren firmalar. Türkiye’de kanunla tanımlanmış Güç Verimliliği Danışmanlık (EVD) şirketleri var, sayıları 40’ı geçti. Bunlar eğitim, güç etüdü, danışmanlık üzere işler yürütüyorlar. Kimilerinin teknik yeterliliği de hakikaten çok yüksek. Lakin işi finansman boyutuyla birlikte ele alabilen EVD şirketi yok denecek az. Zira ESCO olabilmek için Güç Performans Mukavelesi (EPS) yapacak teknik yeterliliğe ve finansal güce sahip olmak gerekiyor. Türkiye’de gerçek manada, doğrulaması yapılmış EPS o kadar az ki sayısı iki elin parmaklarını geçmiyor. ESCO ve EPS elbette bütün sorunların tahlili değil, hatta bunlar kamuyla yürütülen işlerde daha çok randıman sağlayan modeller, lakin Türkiye şimdi çerçeve uygulamalar evresine bile gelemedi” açıklamasını yaptı.

Enerji verimliliğine münhasır finansal sistemlerin, bu alana tahsis edilmiş özel fonların ehemmiyetini anlatan Kurt şunları söyledi: “Türkiye’de bu konuda geçmişte birtakım çalışmalar yapıldığını biliyorum, lakin bahis bir türlü karar alıcıların öncelikli konusu haline getirilemedi. Ulusal Güç Verimliliği Hareket Planı’nda bu konu yatay bir hareket, yani öteki bütün hareketleri kesen bir hareket olarak tanımlanmış. Bunu çok yerinde bir adım olarak değerlendiriyorum. Şayet bu başarılabilir, yalnızca finansal tarafı değil, tüzel ve idari tarafı da âlâ kurgulanmış bir Güç Verimliliği Fonu hayata geçirilebilirse, hem endüstride hem de binalarda büyük iyileştirmelerin hızlanacağını göreceğimizi düşünüyorum. Bunun için her şeyden evvel üst seviye politik sahiplik gerekiyor, karar alıcıların bu mevzuyu öncelikli olarak değerlendirmesi gerekiyor.”