Ekonominin genelinde 200’ün üzerinde alt kesime yarattığı talep ve istihdam gücüyle dinamo rolü üstlenen inşaat bölümü, salgından evvel başlayan, 2022 yılında iç ve dış dinamiklerin tesiriyle devam eden girdi maliyetlerindeki yüksek artış sorunu ile yeni yılı karşıladı. Yüksek enflasyonun yanı sıra ödenek yetersizliği ve hak ediş ödemelerinde yaşanan gecikmelerin dala olumsuz tesirleri sürüyor.
Türkiye’nin en esaslı sivil toplum örgütlerinden Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB), iktisat etrafları ve bölüm tarafından ilgiyle takip edilen İnşaat Kesimi Tahlili Raporu’nun Ocak 2023 sayısını yayınladı. “Küresel İktisat Daralıyor, Enflasyon Tartışmalarına Resesyon Eklendi” başlıklı tahlilde, global ve ulusal iktisat ile inşaat kesimine ait datalar değerlendirildi.
Kamu müteahhitleri dayanak bekliyor
İnşaat bölümünde son 5 çeyrek devirdir artan oranlarda yaşanan aralıksız daralmanın, 2022 yılının üçüncü çeyrek periyodunda de devam ettiğine işaret edilen raporda, inşaat faaliyetlerinde yakın vakitte sürdürülebilir büyümeye dönüş mümkünlüğünün gözükmediği belirtildi. Sektörel yatırımlarda 2021 yılının ikinci çeyrek periyodunda moral olan artışın, sonraki çeyreklerde yerini tekrar gerilemeye bıraktığı da söz edilerek, büyümeye dönüş için yatırımlarda canlanmaya ve kronikleşen girdi maliyetlerindeki artış sıkıntısının tahliline gereksinim duyulduğu vurgulandı. Raporda, inşaat kesimi güçlendirilmeden başta sarsıntı riskinin kaçınılmaz kıldığı kentsel dönüşüm süreci olmak üzere kalkınma maksatlarının sürdürülmesinin mümkün gözükmediği söz edilerek, 2023 yılında gerek kamu müteahhitlerinin gerek konut kesiminin meselelerini çözecek ilave adımların beklendiği vurgulandı. Başka taraftan tahlilde hükümetin konut bölümünde üretimi destekleyen son kampanyalarının olumlu olduğu değerlendirildi.
Nakit açığı risk, yeşil dönüşüm fırsat olabilir
Raporda ayrıyeten, evvelki yıllarda yurt içinde yaşanan sıkıntıların, büyük müteahhitlik firmaları tarafından milletlerarası projelerle telafi edilmeye çalışıldığı hatırlatılarak, bu periyotta hem savaş ve ekonomik kriz içindeki dünyada hem de bölgedeki klasik pazarlarda yaşanan güvenlik problemlerinin bunu pek mümkün kılmadığı değerlendirmesi yapıldı. Ticaret Bakanlığı bilgilerine nazaran Türk müteahhitler, 2022 yılında 454 projeyle 17,8 milyar dolarlık yeni iş hacmine ulaştı. İnşaat bölümünün birinci kere 1972 yılında Libya ile yurt dışı pazara açılmasından bu yana ulaştığı memleketler arası proje portföyü büyüklüğü, 133 ülkede üstlenilen 11.605 projeyle toplam 472 milyar dolar oldu.
Bu yıl dünya ekonomisindeki ivme kaybıyla ülkelerdeki nakit açığının, global altyapı yatırımlarını sonlandıracağı beklentisine dikkat çekilirken, “Diğer taraftan yenilenebilir güç yatırımları için milletlerarası kuruluşların finansman imkânları artmıştır” denildi.
TMB’nin 2022 yılının son çeyrek devrini değerlendirdiği raporda, inşaat dalına ait özetle şu tespitlere yer verildi:
Projeler yüksek borçlulukla tamamlanıyor: İnşaat maliyetlerindeki artışlar, yeni proje geliştirme ya da kamu projelerinin yürütülmesinde kıymetli problemler yaratıyor. Salgının tesirleri ve döviz kurundaki gelişmelerle birlikte 2021 yılında temel girdi maliyetlerinde %150 seviyesine varan fiyat artışlarının yaşandığı görülmüştü. Akabinde ortaya çıkan Rusya-Ukrayna savaşının hammadde fiyatları üzerinde global çapta yarattığı tesirle de Ocak 2021 – Kasım 2022 devrinde bu oranın %170’i aştığı görülmüştü. Bölümün öne çıkan girdilerindeki maliyet artışı Kasım 2022 prestijiyle yıllık bazda %113 olurken, Ocak – Kasım 2022 periyodunda bu oran %48. Öte yandan bölümde, kamuya yapılan işler için ayrılan ödeneklerdeki yetersizlikler ve hakediş ödemelerinde dikkat çeken uzun vadeli gecikmeler ve son devirde artırılmış olan vergi yükünün getirdiği sıkıntılar da devam ediyor. Anadolu’nun dört bir tarafında kesimin projelerini yüksek borçlulukla tamamlamaya çalıştığı belirtiliyor. 2023 yılında gerek kamu müteahhitlerinin gerek konut kesiminin sıkıntılarını çözecek adımlar bekleniyor.
Konut üretiminde artış destekleniyor: Yatırımcıların enflasyondan korunma gayesiyle 2021’in son çeyreğinde gayrimenkul alımına yönelmesinin de tesiriyle bir mühlet süratli bir yükseliş sergileyen konut satışları, 2022 yazında yavaşlamaya ve akabinde gerilemeye başlamıştı. Yeni inşaat başlangıçlarında süren gerileme de kesimdeki problemlere işaret etmekte olup, gerçekleştirilen takviyelerin (sosyal konut atılımı ve orta gelirliye uygun şartlarda konut kredisi kampanyası gibi) bölümün bu alanında kısmi bir rahatlama sağlayabileceği bedellendiriliyor. Konut kredisi faiz oranlarını ruhsal hudut olan %1’in altına düşürecek “Yeni Evim” kampanyasının bölüme tesirlerinin olumlu olması bekleniyor. Bilhassa Anadolu’da büyük kentlerin çeperlerinde yeni konut üretimiyle bölümde hareketlilik sağlanabilecek.
Yurt dışında Körfez’e yönelik çalışmalar sürat kazandı: Rusya-Ukrayna savaşı sonrası için TMB tarafından Ukrayna ve ülkemiz makamları ile ülkenin tekrar imar çalışmalarına yönelik temaslar sürdürülürken, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) başta olmak üzere Körfez ülkeleriyle son devirde ısınmaya başlayan siyasi alakaların ilerleyen periyotta bölümde yeni projeler formunda somut yansımaları da olabilecek. Bilhassa Suudi Arabistan yetkilileri ile sektörel temaslar geçen çeyrek periyotta sürat kazanmıştı. Önümüzdeki 10 yıl içinde hayata geçirilmesi öngörülen yaklaşık 3,3 trilyon dolarlık alt ve üst yapı yatırımları ile Körfez’de öne çıkan ülkede Saudi 2030 ve Gigaproject üzere programlardan Türk müteahhitlerin hisse alması dalın global pazardaki mevcut zorluklardan daha az etkilenerek çıkması için son derece kıymetli.
Avrupa’daki güç ve renovasyon projeleri fırsat olabilir: Sahra-altı Afrika bölgesi başta olmak üzere Uzak Doğu ve Latin Amerika ülkeleri de potansiyel pazarlar olarak dal tarafından yakından izleniyor. Bu yıl dünya ekonomisindeki ivme kaybıyla ülkelerdeki nakit açığının, global altyapı yatırımlarını sonlandırması bekleniyor. Öteki taraftan yenilenebilir güç yatırımları için memleketler arası kuruluşların finansman imkânları artmıştı. Asya ülkelerinin talep artışı halinde üst taraflı seyir izlemesi beklenen güç fiyatları çerçevesinde, Türk müteahhitlerin faal olduğu petrol üreticisi Orta Doğu ve Afrika pazarlarında hayata geçirilecek yeni projeler dalı destekleyebilecek. Ayrıyeten Avrupa ülkelerinde savaşla birlikte ve Avrupa Yeşil Mutabakat (AYM) kapsamında güç yatırımları ile renovasyon projelerinden bölüm için yeni fırsatlar oluşabilecek. Gaye pazarlarda giderek artan uygulamaları görülen Türk müteahhitlerin tecrübe sahibi olduğu kamu-özel işbirliği (KÖİ) projeleri kesim için yeni fırsatlar sunabilecek.
Savaş ve global para siyaseti finansman muhtaçlığını artırdı: Bir taraftan global para siyasetinde sıkılaşma sürecinin başlaması, başka taraftan sürmekte olan savaşın direkt ve dolaylı olumsuz tesirleri, potansiyel projeler için finansman gereksinimini artırmıştı. Finansman gereksiniminin karşılanması faaliyetleri kapsamında TMB, başta Türk Eximbank olmak üzere Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Danimarka Eximbank’ı (EKF) üzere milletlerarası kalkınma bankaları ve ihracat kredi kuruluşları ile yakın temaslar yürütüyor.
100 bin Türk işgücü için tek mahzur kaldı: Yurt içinde yaklaşık 2 milyon şahsa istihdam sağlamasıyla da öne çıkan inşaat bölümü, yurt dışı projelerde istihdam edilen Türk işgücü sayısını gerekli düzenlemelerle orta vadede 100 bine çıkarmayı amaçlıyor. Her fırsatta TMB tarafından gündeme getirilen, yurt dışında müteahhitlik hizmetleri alanında istihdam edilecek işgücüne gelir vergisi muafiyeti konusu karşılık bulmuştu. Yurt dışında Türk işgücü istihdamının önündeki bir başka değerli mani de işçi-işveren uyuşmazlıklarının kimi avukatlık ofisleri tarafından istismar edilmek suretiyle kıymetli bir sorun halini almış olmasıdır. Bu mevzuda açılan davalara yönelik Yargıtay’ın 2020 yılı sonunda aldığı emsal kararların içtihat haline getirilmesi ve yurt dışı müteahhitlik hizmetleri bahisli davalar için ihtisaslaşmış sonlu sayıda mahkemenin görevlendirilmesi talebi çerçevesinde Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamının uyumunda Adalet Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı ile birlikte çalışılıyor.
TMB, start-up’ları üyeleriyle buluşturuyor: Yurt dışı pazarda ayrıyeten Batılı teknik müşavirlik firmalarının tartıyla yer aldığı projelere kredi sağlayan milletlerarası finans kuruluşlarının kriterleri ortasında “yeşil inşaat, döngüsel ekonomi” üzere ögelere yer verdikleri izleniyor. Türkiye’de ve dünyada inşaat projelerindeki kârlılıkların azalması da dijitalleşmeyi bir mecburilik haline getiriyor. Türk inşaat kesiminde Yapı Bilgi Modellemesi sıklıkla kullanılmaktayken; zenginleştirilmiş gerçeklik, blokzincir ve akıllı mukavele üzere uygulamalar şimdi pek alan bulamamıştı. Ülkemizde yeni ve dijital inşaat teknolojileri üzerine kurulmuş “start-up” teşebbüslerinin desteklenmesi konusunu önceliklendiren TMB, bir müddettir bu hususta bir platform fonksiyonu görerek start-up teşebbüsleri ile üyelerini yenilikçi/inovatif tahliller konusunda bir ortaya getiriyor.
