Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Baht Sohbetleri’nde, dünyada oynanan ‘enerji satrancı’nı konuştu. İkili, bilhassa iklim değişikliği ve tesirlerinin ehemmiyetine vurgu yaparak, Türkiye’nin izlemesi gereken stratejiyi ele aldı.

Ağaoğlu, Türkiye’nin ‘taşlı yol’dan uygulanabilir bir program sayesinde bir an evvel çıkması gerektiğini aktarırken, Güldağ, şubat-mart sonrası kredi musluğunun açılacağını ve hükümetin artık döviz kuruna bakmayacağını lisana getirdi.

Güldağ: Talih Sohbetleri’ni bu kere Bandırma OSB’de yapıyoruz. MKS DevO Kimya’nın fabrikasındayız. Hepimizin bildiği üzere iklim değişikliği ve güç tedariki bugünün en yakıcı gündemi. Batı iklim değişikliği gündemini bir rekabet gücü üstünlüğü kazanmak için kullanıyor. Türkiye bu güç denkleminin değerli bir noktasında diye düşünüyorum. Tahminen biraz tartışmalı olabilir fakat düzgün bir istikrar siyaseti yürüttük bu süreçte. Fakat bu istikrar siyasetinin sonuna geliyoruz, tarafsız kalamayacağız. Rusya üzere hidrokarbon tarafının dövüleceği yerin yanında çok fazla duramayacağız. Yarın önümüze gelecek. Almanya’nın bu kadar süratli bir halde Rusya’ya dirsek çevirmesini, Kuzey Akım’ı isteyenin kendisi olmasına karşın bunu yapabilmesini, bu yeni devirde tarafını seçmek ve buradan kendisi için bir çıkar inşa etmek hedefi taşıdığını düşünüyorum. Buralara gelmiş güç fiyatları toplumu da ikna etmekte çok daha işi kolaylaştırdı ve bir taban hazırladı. Artık hidrojen yatırımları, yenilebilir güce yatırımları daha kolay. Bağımsızlık ismi altında toplumu “Biz Rusya’ya bu kadar bağımlı olmamalıyız” demeye yatırım yapmak daha kolay.

Ağaoğlu: “Toplumları yüksek güç fiyatına razı etmek için bu yaşanıyor” tezine katılmıyorum. Son üç, dört seneye baktığınız vakit bu dediğimiz hakikat olur lakin sıkıntı üç, dört yıldan çok daha önceye dayanıyor. Almanya yenilenebilir konusunda inanılmaz yatırımlar yapan Avrupa’nın en büyük yatırımcısı. Güç konusunda çok önemli açığı olan ülkelerin başında gelir bizim üzere. Artık bunu yenilenebilirden karşılayabilmek mümkün değil Avrupa ve Almanya için. Fakat daha değerlisi bu yenilenebilir yatırımlar değerliydiler.

Son vakitlerde çok ucuzladı lakin daha evvelki yatırımların maliyeti var. Yetmiyorlar ve katiyetle de yetmeyecekler. İkincisi de onlar ne bir nükleer ne bir doğalgaz kadar daima olmayacak. Hidroyu tahminen bunun dışında tutabilirsin lakin rüzgar ve güneş daima değil ve en büyük zaafı depolanabilirliği. O büyüklükteki gereksinimleri karşılayacak depolamanın sağlanamıyor olması düşünce.

Güldağ: Bu ortada Putin’in “Türkiye doğalgaz merkezi olabilir” açıklaması değerli. Ancak bence Türkiye köprü misyonu görmek yerine, içinden kıymet zinciri geçen bir ülke olmaya gerçek ilerlemeli. Bizim Güney Kore üzere de davranmamıza gerek yok artık. Gemi inşaya geçelim, gemi inşadan biyoteknoloje geçelim üzere bu etapları tek tek aşmamıza gerek kalmadı.

Ağaoğlu: Gaz konusunda Putin’in tespiti gerçek, büyük bir bahtımız var. İnşallah bu bahtı kullanırız. Bir de İsrail gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması fırsatı var. Bu da en az 3 yıllık bir boru çizgisi projesi, kolay olmuyor ancak ne vakit ki bu mutabakat imzalanacak ben Türkiye için fevkalade bir bahtı olacağına inanıyorum. Tıpkı halde TANAP üzerinden yahut Orta Asya’dan, daha doğrusu Kazakistan bölgesinden Türkmenistan, Kazakistan yahut Azerbaycan’dan gelecek gaz var.

Güldağ: Türkiye kimsenin yörüngesine girmeden, kendi iktisadını tahkim edecek biçimde artık tarafını biraz daha aşikâr etmek durumunda. Sonuç olarak güç alanında büyük bir kapışma var ancak Türkiye’de vaktin ruhunu düzgün kavramalı. Bugün vaktin ruhu önümüzdeki 30 seneyi şekillendirecek olan şey iklim değişikliği ve onunla gelecek olan gelişmelerdir. Biz bundan kopamayız, o yüzden tarafımızı da buna nazaran belirlemek zorundayız. Üretim kabiliyetimizi biyoteknolojileri, nano teknolojileri, genetik bilimini biz kendi klasik dallarımızla intibak ettirebilirsek onların bunlarla işlemesini sağlarsak Türkiye çok değerli bir ivme kazanır. Putin’in ya da bir oburunun bize rol biçmesine hiç muhtaçlığımız kalmaz.

Ağaoğlu: Mevcut duruma bakarsak, Türkiye’de doğalgaz sübvanse ediliyor. Bunun yanında güç arz güvenliği avantajımız da kelam konusu. Türkiye, Avrupa’nın üretim üssü olabilir diyorduk koronavirüs sürecinde. Artık de emsal bir avantajımız var onu yaşayacağız, bu uygun bir avantaj ve âlâ kullanmalıyız.

Güldağ: Yapmamız gereken şey nereye yanlışsız gideceğimizi bilerek proje üretmek. Vaktinin ruhunu anlamaktan kastım; örneğin yeşil finansmanı da elde etme imkanımız var. Biz aslında arabayı taşlı tarlaya sürdük. Kur da, enflasyon da risk primi de patladı. Tefeci faiziyle borç almayla bir yere gidemeyiz. Taşlı yoldan da ne yaptığımızı bilen bir programla dönebiliriz. Türkiye’nin temelleri sağlam ve üretim gücü var. Şayet bu dönüşümü de sağlayabilirsek rahatlıkla cari açığımızı da, bütçe açığımızı da kapatırız. Hatta prestij açığımız ki bugün önemli formda var onu da kapatırız, dünyanın gözü tekrar buraya döner, cazip bir ülke halinde yolumuza devam ederiz. Para bulmak da sorun olmaz.

2001 krizinden sonra Kemal Derviş geldi, 15 günde 15 yasa çıkartıldı. Derhal üstesinden geldik. Direksiyona hangi sürücü oturacaksa gerçek yola girmemiz lazım bence.

Ağaoğlu: Taşlı yolla ilgili sana katılıyorum. Tek bir düzenlemeyle ben bütün hepsini hallederim. Bana lütfen birisi “Türkiye’deki faiz şudur” desin, Türk lirasının fiyatını bileyim öbür hiçbir şey istemiyorum. Kimseden bir şey istemiyorum. Yapacağım tek bir şey var; Türkiye’deki faizin yeknesaklaşmasına yönelik tek bir karar alacağım öbür hiçbir şey yapmayacağım. Güldağ: Çok karıştı nitekim. Tek başına da faizi artırarak ya da yeknesaklaştırarak çözebilir miyiz bilemiyorum. Fakat fiyatın belirlenmesi koşul. Fiyatın belirlenmesinde büyük zorluk çektiğimiz için kurları da yönetmekte büyük zorluk çeker hale geldik. Kurları tutarak o fiyatı da tutmaya çalışıyoruz. Ancak ikisi birden olmuyor. Sağlıklı bir bileşim olmadığı için bir yerde çok kötü hoplayacağız diye korkuyorum. Taşlı tarlaya sürmekle ilgili politikayı devam ettirmekten ötürü büyük badireler gelebilir, yani zurnanın son deliği diyelim. Piyasa kredisi, banka kredilerinin bir buçuk iki katı büyüklüğünde. Firmalar birbirlerine olan borçlarını, taahhütlerini yerine getirmede dert yaşarlarsa bu finansmana erişim nedeniyle o vakit biz çok büyük eza yaşayacağız.

Kredi musluğu birinci çeyrekte açılır

Güldağ: Hükümetin sıkıntısı sanayiciyi sıkıntı durumda bırakmak yada bankalara daha fazla para kazandırmak değil. Para musluğunu açması durumunda dövizi tutamayacağını düşünüyor, bu nedenle de parayı kısmaya çalışıyor. Fakat akımı yönetme sıkıntısında girdiği yol nedeniyle büyük aksamalar yaşanıyor.

Ağaoğlu: İktisat literatüründe imkansız üçleme denilen bir şey var. Faiz, kur ve ödemeler istikrarı. Biz üçünü birden tıpkı anda denetim etmeye çalışıyoruz. Bu mümkün değil. Net yanılgı noksanda tarihi giriş var. Bunun zıdda dönmeyeceğini nereden biliyorsunuz. Denetim edemediğiniz, bilmediğiniz her şey aleyhinize kanıt olarak kullanılacak. Kur ne olacak? Ben o denli çok çatlayıp patlayacak bir kur görmüyorum ben. Türkiye’de kurun zıplaması için yabancıların Türkiye’deki finans piyasalarına bir ulaşımları olması, burada gördükleri bir riske karşılık aksi konum alabilmeleri ile mümkün oluyor yahut var olan konumlarını büsbütün boşaltmaları ile oluyor. Bu türlü bir durum yok artık.

Güldağ: Dövizde bu türlü bir atağa müsaade etmek istemiyoruz, zira bütün planı bozar. Fakat hükümetin buna önümüzdeki yıl müsaade edeceğini düşünüyorum. Şubat-martta kredileri açacak. Bu devirden sonra o artık kurlara çok bakılacağını düşünmüyorum. Kurlar çıkarsa oradan sonra çıkar. Faizler düşük kalmaya devam edecek çok belirli. Türkiye 30 milyar lira bütçe fazlası veriyor fakat Orta Vadeli Program’da 461 milyar lira açık verileceği belirtiliyor. Önümüzdeki sene de 659 milyar lira açık vereceğim diyor. Bu bana şunu gösteriyor; enflasyonla gayret ön planda değil. Hükümet “Aman fabrikalar durmasın, istihdam azalmasın, ben insanlarıma, öğrencilere hibe yaparım, bol bol parayı veririm, bunlar banka kredisi filan da olmak zorunda değil basıp veririm, seçimi kazandıktan sonra da duruma bakarım” diyor.

Fed tek başına savaşamaz

Güldağ: Devam eden enflasyon problemiyle birlikte global resesyon riski de giderek artıyor. Dünya Bankası, IMF, BM üzere memleketler arası kuruluşlardan da peş peşe Fed’e ihtarlar geldi. Fed’in faiz artırması tek başına kâfi mi, nerede duracak, mümkün bir resesyon ekonomileri nasıl etkileyecek, tüm dünyanın cevap aradığı sorular.

Ağaoğlu: Eksi faizlerden yüzde 3-5’lere geldiğinizde talebi yavaşlatabilirsiniz. Lakin Fed’in sıkı para siyaseti, sorunu bir yere kadar çözebilir. Şu anda dünyadaki en öne çıkan kurum ve isimler ülkelerin merkez bankaları ve liderleri. Siyasetçiler çok tesirli olamadılar bu tarafta. Örneğin Avrupa Birliği’nin en önemli sorunlarından biri; nakdî birliği var, lakin ortak Anayasası ve ortak maliye siyaseti yok. Bunun için de bütün işi merkez bankasına yıktılar. Örneğin düşürmeye çalışılan enflasyonda güç denklemini Fed’in yada ECB’nin çözmesi mümkün değil.