Mehmet Hanifi GÜLEL
Türk tarım, besin ve içecek eserleri ihracatında ünite fiyatlar memleketler arası piyasalardaki artışın altında yükseliş gösterirken, birebir dalda ithal eserlerin fiyatları daha yüksek oranda artıyor. Bu durum, net ihracatçı olunan kesimde dış ticaret makasının daralmasına neden oluyor. Kesim temsilcileri, katma kıymet, inovasyon, ambalaj, markalaşma üzere bahislerde gelişme kaydedilememesinin fiyat oluşumuna yansıdığını, Türk eserlerinin piyasa ortalamalarına nazaran daha ucuza satıldığını belirtiyor.
Gıda, tarım ve içecek dalının ihracat ve ithalatı ortasında yılardır korunan yaklaşık yıllık 5 milyar dolarlık ticaret fazlası giderek eriyor. Bu yıl dış ticaret fazlasında önemli bir kayıp yaşandı. Bölüm geçen yıl birinci 9 ayda 3,6 milyar dolar ticaret fazlası verirken, bu yıl birebir devirde 2,4 milyar doların altında kaldı.
İthalat ünite fiyatı ihracatın 2 katı arttı
Bu yılın birinci 9 ayında ise ihracat evvelki yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 23,2 artış ile 20,78 milyar dolara ulaştı. Lakin ithalat yüzde 38,2 arttı ve 18,39 milyar dolara yükseldi. Geçen yıl birinci dokuz ayda dış ticaret fazlası 3,6 milyar dolarken, bu yıl tıpkı periyotta 2,4 milyar dolara geriledi. İhracat ünite kıymeti yüzde 11,38 artış gösterdi ve ton başı fiyat bin 164 dolar olarak gerçekleşti. Birinci 9 ayda ithalat ünite pahası ise tonda yüzde 21,48 artış ile 738 dolar oldu. Bilhassa tüm dünyada besin fiyatının yüksek olduğu bir periyotta Türkiye’nin ihracatını gereğince artıramaması ve ithalatın ise kıymet bazında neredeyse iki katına yakın artış göstermesine dikkat çekiliyor. Geçen yıl pandemi periyodunda ihracat yüzde 22,73’lük artışla 24,35 milyar dolar olarak gerçekleşti. İthalat ise yüzde 21,9 artış ile 18,87 milyar dolara yükseldi ve bölümün dış ticaret fazlası 5 milyar 480 milyon dolara çıkmıştı.
En çok buğday ithal edildi
Bu yıl en çok ihraç edilen birinci 5 eser şunlar oldu: Yüzde 31,6 artış ve 1 milyar 65 milyon 887 bin dolarla buğday unu, yüzde 69,6 artış ve 857 milyon 77 bin dolar ile ayçiçeği yağı, yüzde 43,4 artış ve 723 milyon 791 bin dolarla dondurulmuş tavuk eti, yüzde 26,6 artış ve 708,4 milyon dolarla makarna ve yüzde 26,8 azalışla 587,6 milyon dolarla fındık içi.
İhracat fiyatını yükseltemiyoruz
En çok ithal edilen birinci 5 eser ise; yüzde 35,3 artışın gerçekleştiği 2 milyar 231 milyon dolar ile buğday, yüzde 48,4 artış ve 1 milyar 803 milyon dolarlık ithalat ile soya fasulyesi, yüzde 128 artışın gerçekleştiği 1 milyar 769 milyon dolar ile ham ayçiçek yağı, yüzde 157,4 artış ile 994,8 milyon dolarla mısır, yüzde 55,5 artış ile 877,9 milyon dolar rafine palm yağı oldu.
Gıda ihracatı ve ithalatı ortasında dış ticaret açığı makasının gitgide küçüldüğünü kaydeden TOBB Besin Meclis Lideri Necdet Buzbaş, kelam konusu makasın kimi aylarda azaldığını, fakat besin endüstrinin genel olarak dış ticaret açığı vermeyen bölümlerden bir tanesi olduğunu söyledi. İthalatın ölçü bakımından artmadığını belirten Buzbaş, dünyadaki hammadde fiyatlarının yükselmesinden ötürü birebir ölçünün daha yüksek fiyatla alındığını kaydetti. Bir başka nedeni olarak ihracatın artış göstermesine karşın ihraç edilen eserlerin fiyatını yükseltemediklerini bildiren Buzbaş, “Yıllık fiyat artışı yüzde 12 civarında, fakat dünyanın neresine giderseniz gidin fiyat artışı en az yüzde 40-50’ler civarında. Fiyat artırmadığımız için ihracat paha olarak düşüyor, ölçünün artmasına karşın. Lakin ithalatımızda ölçü tıpkı, fiyatlar yükseldiği için toplam ithalat verisi de yükseliyor. Hasebiyle ortadaki makas kapanıyor” dedi.
Buradaki farkın mevsime ve aylara bağlı değişebildiğini lisana getiren Buzbaş, dönem başlangıcında besin sanayiinde çikolata üzere kimi eserlerde sezonsal eserler bulunduğunu aktardı. İhracatta aylık değişimlerin aldatıcı olabileceğini anlatan Buzbaş, temel olarak ithalatın artış göstermesini, ithalattaki fiyatların dünya piyasalarında yükselmesinden kaynaklandığını vurguladı. Türkiye’nin ihracat yaptığı eserlerin fiyatını bir türlü artıramadığına işaret eden ve “Ürünlerimiz maalesef ucuz gidiyor” diyen Buzbaş, şöyle konuştu: “Dünya fiyatlarından ötürü ihracat-ithalat ortasındaki fark kapanıyor. Yılsonu prestijiyle dış ticaret neredeyse baş başa gelecek, fakat bu fark tam kapanmaz diye düşünüyoruz.”
Markalaşmaya yönelmeli İhracatta amacın, satış fiyatlarının, dünya piyasasındaki gelişmelere denk biçimde artırılması gerektiğine vurgu yapan Buzbaş, bunu yapmanın yolunun katma pahası yüksek eserlerden, inovasyon, ambalaj ve markalaşmadan geçtiğini söyledi. Markalaşmanın değerine dikkat çeken Buzbaş, “Tüm bunları halletmeden o fiyatı yükseltmek pek mümkün olmuyor. Örneğin, zeytinyağında bu sene rekolte yeterli lakin varillerle satıyoruz. Ancak İtalya şişeye koyuyor ve bizim 10 mislimiz kadar kazanıyor.”
“İnsanların tarımdan uzaklaşması ithalata olan bağımlılığımızı artıracak”
Tarım eserleri ihracatında yaklaşık 10 milyar dolar ile meyve ve zerzevat ihracatının birinci sırada yer aldığına işaret eden TOBB Tarım Meclisi Lideri Dava Karakuş, ithalatta ise hububatlar, yağlı tohumlar ve bunların yan eserlerinin birinci sırada bulunduğunu belirtti. İthal edilen bu eserlerin bedelinin 10 milyar doları bulduğunu aktaran Karakuş, “Ülkemizin ziraî eserlerde kendine yeterliliği yüzde 100 sağlanması, coğrafik şartları, topraklarımızın dağınık ve modüllü olmasının yanı sıra aldığımız yağış ölçüsü göz önüne alındığında mümkün görülmüyor. Kısa vadede bilhassa yağlı tohum üretiminin artırılması, su idaresinin ön plana alınması, hayvancılıkla uğraşanların karlı üretim yapabilmeleri için meralarımızın vasfının uygunlaştırılması gerekiyor. Alışılmış hepsinden evvel tarımla uğraşanların hem toplumsal hem ekonomik manada ömür standartlarının artırılmasına muhtaçlığımız var. Aksi halde insanların her geçen gün tarımdan uzaklaşması ithalata olan bağımlılığımızı daha da artıracak” dedi.
