Yener KARADENİZ / İSTANBUL
Ev dokumacılığı ve halı salgın devrinde elbet en çok yükselen dalların başında geldi. Konutta daha fazla vakit geçirilmesi ve artan toplumsal yardımlar, tüketici bütçesinin kıymetli bir kısmının bu şekil eserlere yönelmesine yol açtı. Kelam konusu gelişmelerin tesiri ile dünyanın en büyük halı üreticisi olan Türkiye, ihracatta rekor kırarken, artan satışlar da yeni yatırımları beraberinde getirdi. Lakin bahar ayları ile birlikte rüzgar aksine döndü ve salgının hafiflemesinin yanı sıra artan enflasyonist baskı ve resesyon telaşları satışların düşmesine, kapasitelerin de gerilemesine yol açtı.
İstanbul Halı İhracatçıları Birliği İdare Şurası Lider Yardımcısı Uğur Uysal, “Geçen yıllardaki talebin devam edeceği beklentisi ile bölüm önemli bir yatırım seferberliği başlattı. Mevcut kapasiteler yüzde 50 arttı. Artık işlerin düşmesi ile kapasiteler yüzde 40-50’ye geriledi. Bölüm şu anda önemli zahmet içinde.” dedi.
Bu nedenle var olan makine parkının İran, Mısır ve hatta Hindistan üzere ülkelere know-how ile birlikte satılmaya başlandığına dikkat çeken Uysal, “İran Türkiye’den inanılmaz derecede halı tezgahı almaya başladı. Geçen yıl yalnızca İran’a 140 tane tezgah satıldı. Bu yaklaşan tehlikeyi işaret ediyor.” değerlendirmesini yaptı.
“Kendi elimizle rakip yetiştiriyoruz”
Bir manada Türkiye’nin kendisine rakip yetiştirdiğine dikkat çeken Uysal, şöyle devam etti: “2000’lerin başında bu işi Belçika domine ediyordu. Sonra Türkiye’ye makine sattılar lakin gelip hiçbir şey göstermedi, eğitmediler. Yalnızca makinelerini sattı. Bizim arkadaşlarımız makine ile grupları de gönderiyor, işi öğretiyorlar. İran AB’den makineyi alamıyor, fakat bizden ikinci el makineyi sıfır parasına alıyorlar. Bizim üreticilerimiz de sıfır fiyatına ikinci el sattık diye seviniyor fakat aslında geleceğini satıyor. İran değerli bir rakip. Şu an ambargodan ötürü önü kapalı fakat sonuçta İran bu işi bizden daha güzel biliyor. Orta ve üst kümede kat kat ilerde. Sen zati içerde bir teğin ile savaşıyorsun. Katma kıymetli eseri de İran’a kaptırıyorsun. Sonra çok ucuz mallar yapmak zorunda kalacaksın. Ya da bırakacaksın. 20 senede kazandığını 10 senede kaptıracaksın. Şu an Mısır’a önemli bir yatırım var. Mısır Türkiye’den gelen her türlü esere mani koyduğu için herkes tezgahını Mısır’a satıyor. Yeni yeni de Hindistan’a satılıyor. Yarın Hindistan ve İran senin için en büyük tehlike.”
Enerjide dönüşüm başladı
Sektörün bir öbür değerli sorunu ise artan girdi maliyetleri. Bunların başında da güç geliyor. Daha evvel genel sarfiyatlar içinde gücün yüzde 7-8 olan hissesinin hali hazırda yüzde 30’a çıktığını anlatan Uysal, “Elektrik-doğalgaz maliyeti ana kalemler haline dönüşmeye başladı. Dal genelde entegre bir yapıdadır. Halı üretimde nispeten daha düşük olsa da iplikte güç sarfiyatı yüksek. Bu nedenle güç sarfiyatı önemli bir yük haline geldi.” sözlerini kullandı.
Bu nedenle dalda yenilenebilir güç yatırımlarının arttığını kaydeden Uysal, “Yeni çıkan güneş gücü serbestisi bir oranda değerli bir takviye sağladı. Gücü olan yatırım yapıp güç sarfiyatını sıfırlama kaygısında. Önümüzdeki iki sene herkes bunun peşinde olacak.” dedi.
Çin avantajlı duruma geldi
Dünyada enteresan gelişmeler de yaşanmıyor değil. Bunlardan biri de lojistik maliyetleri konusunda gerçekleşiyor. Uysal, “Çin’in salgın devrindeki dezavantajı, avantaja dönmeye başladı. Zira Çin’den ABD’ye navlunlar çok düştü fakat Türkiye’den düşmüyor bir türlü. Şu an Türkiye’den ABD’ye eser göndermenin hissesi, Çin’den göndermenin iki katı. O da dertli bir durum. ABD’nin Çin mallarına vergi uygulaması devam ediyor. Lakin artık konteyner fiyatları ucuzlayınca ABD’liler Çin’e yanlışsız heveslendi. En orta uzunluk bir toptancı bile yılda 2-3 bin konteynerlik eser alıyor. 5 bin dolar tasarruf etse bir konteynerde 1 milyon dolar yapar. Bu durum bir tehlike arz edebilir.” diye konuştu.
Konsolidasyon olacak
Uysal’a nazaran dalda yaşanan agresif büyüme büsbütün borçla gerçekleşti çünkü kesimin öz sermayesi düşük düzeyde. Bu nedenle firmaların önemli oranda banka borçları ile işlerini döndürdüğünü anlatan Uysal, “Borçlar daha da arttı. Öte yandan hali hazırda finansmana erişim daha da zorlaştı. Münasebetiyle önümüzdeki süreçte yüksek faiz ile borçlanan firmalar önemli ziyanlar yazacak. Şu an herkes ayakta kalma eforu içinde. Önümüzdeki yılın şiddetli geçeceğini ve konsolidasyonların olacağını kestirim ediyorum. Küçük üreticilerin mecburen büyüklere devrolacağını iddia ediyorum.” değerlendirmesini yaptı.
Yıkanabilir halıların hissesi yüzde 80’e ulaştı
Salgın devrinde tüketim alışkanlıklarında önemli değişim, dönüşüm yaşandı. Bu dönüşüm birçok kesimin tersine sürdürülebilirlik kriterlerine alışılmamış bir formda gerçekleşti. Tüketicilerin artık yıkanabilir, kir tutmayan, ince ve hafif eserlere yöneldiğini belirten Uysal, “Bol sentetik gereç içeren eserler ön plana çıktı. Üstüne kimyasallar uygulanıyor. Dünya sürdürülebilir doğal materyallerin kullanması ile ilgili talebi varken tüketici talebi tam aykırısı istikamette hareket ediyor. Pamuklu, yünlü, viskon, selülozik ya da organik materyaller ile eser almak yerine kimyasal ve sentetik eserlere talep arttı. Eserler esasen dekoratif bir gereç haline dönmüştü, bu daha da arttı. Pazarın yüzde 80’i bu eserlere dönüştü. Salgın periyodunda bu oran yüzde 10-20 civarındaydı. Halıdan kilime geçiş var küresel olarak.” diye konuştu.
İhracatı ikiye katlayacak formül
Sektörde değerli alt kategorilerden biri de el halısı. 2013’te 139 milyon dolarlık ihracat geçen sene 59 milyon dolara geriledi. Bu alanda başkan ülke ise Hindistan. Uğur Uysal, “Türkiye’deki maliyetler çok yüksek. Öte yandan Türkiye’de atölye ya da fabrika tipi seri üretim yapan el halısı üretimi yok. Rakip Hindistan’da bir fabrikada yüzlerce insan el halısı dokuyor. Orada hem personellik hem de hammadde ucuz. Türkiye’de Türk halısı imajı var. Biz Pakistan, Afganistan üzere Hindistan’a rakip olacak ülkelerde halıları dokutalım son bitirişi burada yapıp buradan satalım diyoruz yıllardır. Burada bir Pazar oluşturalım. Bu türlü olursa 3 milyar dolarlık makine halısı ihraç ediyorsa 3 milyar dolarlık da el halısı ihracatı yapar.” dedi.
“1 dolara seccade satıyoruz”
Türkiye’nin seccadede yaklaşık bin civarında dokuma tezgahı ile hizmet verdiğini anlatan Uysal, “Manasız bir iç rekabet kelam konusu. Yatırımları boş bırakmamak için fiyat ne olursa olsun satalım deyip fiyatı düşürüyorlar. Yalnızca makine halısı değil, seccadede de birebir şey var. Orada dünyada yüzde 80’lik hisseyle önderiz. Ancak önder olduğunuz alanda bile kendi fiyatlarınızı kendiniz düşürüyorsunuz. 1 dolara seccade satılıyor. 90-80 Cent’e sattın diye tartışıyorlar. Tüm bunlar kar marjlarının da düşmesine yol açıyor. Bu üreticilerin kendilerini geliştirip, değiştirip firmalarına yatırım yapmaları lazım. Bunu daima anlatıyoruz. Bu tezgahlarda vaktinde Belçikalılar 10 Euro’ya sattılar hala da satan var. Bizim üreticilerimiz 1 dolar ile uğraşıyor.” formunda konuştu.
Tezgahta ithalatı düşüyor, ihracatı artıyor
Türkiye istatistik Kurumu bilgilerine nazaran halı yatırımlarında 2020 ve 2021’de başlayan yatırım atılımı halı dokuma tezgah ithalatını artırdı. 2019’da 110 milyon dolar olan ithalat, 2020’de 298 milyon dolara ve 2021’de de 385 milyon dolara yükseldi. Bu yıl ocak-ağustos devrinde ise bu sayı geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 25 düşerek 189 milyon dolara geriledi. İhracat ise 2019’da 10 milyon dolar iken bu sayı 2020’de 27 milyon dolara, 2021’de de 34 milyon dolara yükseldi. Bu yıl ocak-ağustos devrinde ise bu sayı geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 61 artarak 21 milyon dolara çıktı. Bu da tezgah satışlarının arttığının diğer bir göstergesi.
