Hüseyin GÖKÇE / ANKARA
● Hala 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamında faaliyetini sürdüren iştirak bankaları, İştirak Finans Strateji Dokümanı ile yeni bir yapıya kavuşuyor. Doküman uyarınca İştirak Finans Kanunu isimli yeni bir kanun çıkarılacak, İştirak Finans Kuruluşları ismiyle yeni bir yapı kurulacak.
● Cumhurbaşkanı Erdoğan, Strateji Evrakı tanıtım toplantısında, “Katılım finans kuruluşlarının bankalardan bir farkı olmadığına ait genel bir algı toplumumuzda yer etmiş durumdadır” kelamlarıyla bu ayrışmanın birinci işaretini vermişti.
Dünyada İslami Finans olarak isimlendirilen, Türkiye’de ise artık İştirak Finans olarak anılacak olan “faizsiz finans sisteminin geliştirilmesi, finansman sistemi içindeki hissesinin artması ve gerçek dala daha fazla katkı sağlaması” gayesiyle hazırlanan İştirak Finans Strateji Dokümanı (2022-2025) açıklandı. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi tarafından açıklanan 165 sayfalık dokümanda, 5 temel amaç, 18 amaç ve 84 hareket bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hafta başında İstanbul’da tanıtımını yaptığı İştirak Finans Strateji Evrakı temel olarak iştirak finans kuruluşlarının gerçek dala daha fazla katkıda bulunmasını öngörüyor. Dokümanda, İstanbul Finans Merkezi’nin en değerli ayaklarından birisinin de iştirak finans olduğuna değinilirken, Türkiye’de 1984 yılından bu yana işleyen sistemin cazibesinin artırılması için esaslı değişiklikler yapılmasını öngörüyor. Bölüme yönelik İştirak Finans Kanunu çıkarılması ve İştirak Finans Kuruluşları ismiyle yeni bir yapı kurulmasını temel alan Strateji Dokümanı, sistemin kamuoyunda daha uygun anlaşılmasını sağlayacak çeşitli tedbirleri de içeriyor. Kanun, hala bildiri seviyesinde mevzuatla işleyen iştirak sigortacılığını da sisteme dahil ederek, yasal altyapıya kavuşturulmasını sağlamış olacak.
Katılım Finans Strateji Belgesi’nde öngörülen aksiyonların tamamının hayata geçirilmesi durumunda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da ‘bankacılık sistemiyle karıştırıldığı’ tarafındaki tespitinden hareketle, faizsiz finans sistemi bankacılık sisteminden sistemler bakımından kesin bir çizgiyle ayrışmış bir yapıya kavuşmuş olacak.
Kitle fonlama platformları
TOBB tarafından mikro işletmeler, erken basamak teşebbüsler ve projelerin risk-paylaşımına dayalı mukavelelerle finansmanının sağlanmasına yönelik iştirak asıllı bir kitle fonlama platformu faaliyete geçirilecek. TOBB üyelerinin de bu kitle fonlaması platformuna yatırım yapmaları teşvik edilecek. Ayrıyeten; TOKİ, KOSGEB ve Kızılay tarafından da iştirak temelli bir kitle fonlama platformu faaliyete geçirilecek.
“GSYH’ye dayalı kira sertifikası”
Fıkhi olarak gerçek kurgulanması şartıyla, ihraç edilmesi açısından uygun bir konjonktürün bulunduğu bedellendirilen GSYH’ye dayalı kira sertifikası ihracına yönelik çalışmalar yapılacak.
Reel kesim şirketlerinin sermaye piyasası üzerinden finansmana erişimini kolaylaştırmak ve kira sertifikası ihraçlarını teşvik etmek hedefiyle Kira Sertifikası Garanti Fonu’nun kurulması sağlanacak.
TOBB bünyesinde Karz-ı Hasen (faizsiz borç) sandıkları kurulacak
TOBB bünyesindeki oda ve borsalarda Karz-ı Hasen sandıkları oluşturulacak. Karz-ı Hasen, borcu olan muhtaçlık sahibi bireye haramlardan uzak durması ve harama bulaşmaması için muhtaçlığını giderecek meblağı faizsiz olarak temin etmek olarak tanımlanıyor. Bu kapsamda hala MÜSİAD bünyesinde bu türlü bir sandık bulunuyor. Strateji Belgesi’nde ise Karz-ı Hasen; misli bir malın birebir ölçüde geri alınmak üzere borç verilmesi olarak tanımlanıyor.
BIST bünyesinde kira sertifikaları, elektronik eser senetleri ve iştirak asıllı hisse senetleri üzere iştirak sermaye piyasası eserlerinin münhasıran süreç göreceği İştirak Pazarı kurulacak.
Ürün ve hizmet çeşitliliğini artıracak öneriler
Ürün ve hizmet çeşitliliğinin artırılması amacı kapsamında Strateji Belgesi’nde şu teklifler yer alıyor:
* İştirak finans holding şirketi ve ihtisaslaşmış iştirak finansman kuruluşları üzere yenilikçi yapılar kurulmalı
* Risk-paylaşımına dayalı finansal mukaveleler teşvik edilmeli
* Farklı iştirak finans dallarını birbiriyle ilişkilendirecek yenilikçi eser ve hizmetler kullanılmalı
* Kamu kısmı tarafından altyapı projelerinin finansmanında risk-paylaşımına dayalı kira sertifikaları üzere yeni kamu finansmanı modelleri uygulanmalı
* Kamu öncülüğünde hac ve umre fonu üzere yeni kurumlar oluşturulmalı
Odak alanlara yönelik vergi indirimi teşviki
Belgede, odak alanlar kapsamında yer alan eser, hizmet ve faaliyetlerin kendilerinin yahut bunları uygulayan iştirak finans kuruluşlarının çeşitli mali teşviklerden faydalanabileceği düzeneğin kurulması öngörülüyor.
Ayrıca, birden fazla odak alan kapsamındaki eser, hizmet ve faaliyetlerin de doğrusal olmayan bir formda mali teşviklerden faydalanabileceği düşünülüyor.
Bu kapsamda; finansman alanı, eser yapısı, müşteri segmenti ve sürdürülebilirliğe ait vergi indirimi üzere düzeneklerin kurgulanabileceği öneriliyor.
Sermaye yeterliliği rasyolarında özendirici düzenleme
Strateji Dokümanında, iştirak finans kuruluşlarının odak alanlara yönelik faaliyetlerinde mali teşvikler verilmesi yanı sıra çeşitli mevzuat pürüzlerinin kaldırılması ve uygulamaya dönük teşviklerin de epeyce değerli olduğuna vurgu yapılıyor.
Özellikle, iştirak finans kuruluşlarının finansman portföyü içinde risk-paylaşımına dayalı eserlerin yükünü arttırmaları açısından mevzuat düzenlemeleri ve standartların geliştirilmesinin mali teşviklerden daha değerli olabileceğine değiniliyor.
Mevcut durumda iştirak bankaları açısından risk-paylaşımına dayalı finansman kullandırımının, sermaye yeterliliği rasyoları açısından çok yüksek oranlı risk tartılarına katlanmalarını gerektirdiğine dikkat çekilerek, Basel ve IFSB standartları da göz önünde bulundurularak, risk-paylaşımına dayalı finansal eserlerin kullanımında risk yüklerinde yeni düzenleme yapılması öneriliyor.
Uluslararası İştirak Finans Tahkim Merkezi
Belgede, dünyada memleketler arası İslami finans merkezi olmayı hedefl eyen finans merkezleri İslami finans tahkim ve arabuluculuk merkezlerinin kurulmasına ehemmiyet verildiği belirtilirken, İstanbul Finans Merkezi’nin global bir İslami finans merkezi olma vizyonu çerçevesinde İstanbul Milletlerarası Tahkim Merkezi’nin kurulmasına ait çalışmaların devam ettiği bildirildi.
Bu kapsamda İstanbul Milletlerarası Tahkim Merkezi bünyesinde memleketler arası bir iştirak finans tahkim merkezinin kurulmasının iştirak finansın gelişiminde değerli olduğu kaydedildi.
Yardım için bağışa dayalı kitle fonlaması platformu
Belediyelerin toplumsal takviye faaliyetleri kapsamında, SMA üzere özel hastalık masrafl arına, gereksinim sahiplerinin temel besin ve barınma gereksinimlerine yönelik valilik onaylı bağışa dayalı kitle fonlaması platformları kurulması teşvik edilecek.
Katılım Finans Holding
İçlerinden en az birisi iştirak bankası olmak şartıyla, birden çok iştirak finans kuruluşunu bünyesinde barındıran, firmalarla risk-paylaşımına dayalı paydaşlık kurabilen, bu firmaların idare heyetlerinde yer alabilen, mal ve hizmet ticareti alanında da faaliyet gösterebilen
Katılım Finans Holding ismiyle yeni bir iştirak finans kuruluşu yapısı kurulması öneriliyor.
Helal OSB kurulacak
Yeni devirde, helal iktisat kapsamındaki faaliyetlerin daha faal gerçekleştirilmesi maksadıyla Helal Park ismi verilen bir kümelenme modelinin kurulması da öngörülüyor. Dokümanda, helal parkların, başta üreticiler olmak üzere helal kıymet zincirinin paydaş kurum ve kuruluşlarının belli coğrafik alanlarda kümelenmesiyle oluşturulan organize sanayi ve ticaret bölgeleri olduğu belirtilirken, OSB’lere emsal biçimde aktörler ortasında faal uyum sağlamasının hedeflendiği bildirildi.
Hac ve Umre Fonu nasıl çalışacak?
Belgede kurulması öngörülen Hac ve Umre Fonu ile BES’e emsal bir yapı oluşturulacak. Burada fona giren iştirakçiler her ay sistemli olarak küçük ölçüde yapacağı katkılar, Fon tarafından pahalandırılacak. Devir sonunda ise Hac ve Umre seyahatlerinin masrafı Fon’da biriken paradan karşılanacak.
Belgede öne çıkan başlıklar
* Gerçek kesimin finansmana erişimi için Kira Sertifikası Garanti Fonu kurulacak.
* Sermaye yeterliliği rasyosu açısından avantaj sağlanacak.
* GSYH’ye dayalı kira sertifikası ihracatına yönelik çalışma yapılacak.
* TOBB ve odalarda faizsiz borç verilmesini içeren Karz-ı Hasen sandıkları kurulacak.
* Kamu altyapı projelerinin finansmanında riskpaylaşımına dayalı kira sertifikaları çıkarılacak.
* İştirak Finans Kuruluşları Birliği kurulacak.
* İştirak OSB yahut İştirak Teknopark üzere alanlar oluşturulacak.
* BİST bünyesinde İştirak Pazarı kurulacak.
* Kamu öncülüğünde Hac ve Umre Fonu oluşturulacak.
* İştirak sigortacılığı da sisteme dahil ederek, yasal altyapıya kavuşturulacak.
* İştirak Finans Kanunu çıkarılacak.
