Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, bu hafta Baht Sohbetleri’nde enflasyona dair beklentileri ve piyasada sıkılaşan kredi şartlarını ele aldı. Ağaoğlu, ödeme sistemlerinin tehlikeye girmeye başladığını söylerken, Güldağ kredi sıkışmasının derin bir krize dönüşmemesi için acil önlem alınması gerektiğini vurguladı.
İkili, piyasalardaki son Fed fiyatlamalarını da kıymetlendirdi. Uzun soluklu bir faiz artışı olmayacağına dair kanı oluşmaya başladığını kaydeden Ağaoğlu, global borsaların yılı müspet kapatıp yeni yıla yine bakacağını aktardı. Ağaoğlu, Borsa İstanbul’da yükseliş potansiyelinin sürdüğünü belirterek, spot altında 1.725 düzeyine dikkat çekti.
Güldağ: TÜİK hesaplamalarına nazaran enflasyon eylülde yüzde 83,45’e yükseldi. Ben kasımdan itibaren yavaş yavaş gerileme başlar diye düşünüyorum. Bu ortada tekrar hatırlatmakta yarar olacak; enflasyon düşüşünden kasıt, fiyat artış suratının yavaşlayacak olması. Zira vatandaş yeniden muhtemelen “Fiyatlar artıyor, neyin enflasyonu düştü” diyecektir.
Ağaoğlu: Ekim, okullar açıldıktan sonra genelde enflasyonun yüksek çıktığı bir ay. O yüzden ekimde de biz tekrar yükselişe devam ederiz üzere görünüyor. Buna karşılık aralıkta aylık 2 -3’lük bir sayı geldiğinde baz tesiriyle düşmüş üzere göreceğiz.
Güldağ: Yüzde 4 üzere yüksek bir aylık enflasyon oranı gelse bile…
Ağaoğlu: Evet. O yüzden kasımda bir tepe görür, aralıkta da geri çekilme başlamış üzere olur. Fakat senin hatırlatmana katılıyorum. Enflasyon ile hayat pahalılığı farklı. Bunu derslerde de anlatıyordum ancak tekrar fırsat bulmuşken tekrar edelim. Enflasyon 436 kalemin fiyatlarındaki aylık ve yıllık değişimlerini gösteriyor. Fakat hayat pahalılığı aslında bizim bireyler olarak muhatap olduğumuz birebir tükettiğimiz mallardaki fiyat artışının bizim harcanabilir gelirimize olan yansımasıdır. Örneğin, enflasyon sepeti içinde bayan bağı ile tıraş bıçağı farkı. Bunların ikisi de sepetin içindeler lakin benim bayan bağı fiyatıyla ilgili hiçbir ilgim yok, benim gelirimde hiçbir değişiklik yaratmıyor. Lakin her sabah tıraş oluyorum, jilet fiyatları artıp azaldığı vakit beni etkiliyor. Yani enflasyon oranının düşmesi senin aldığın eserin fiyatının düştüğü manasına gelmeyebilir. Fiyatı evvelki periyoda nazaran daha az oranda artmıştır.
Güldağ: Bilgilerin gerçeği yansıtıp yansıtmaması daima tartışılıyor. Fakat önümüzdeki periyotta açıklanacak sayılara daha fazla bir güvensizlik oluşabilir. Bu işi ölçen kurumların her biri öbür sayılar açıklıyor.
Ağaoğlu: Bu bahis son derece kritik ve değerli. Bilgilerin güvenirliği ile ilgili kimi meseleler var. İTO’nun İstanbul için açıkladığı endeksle TÜİK’in açıklamış olduğu TÜFE ortasındaki fark 24 puana çıktı. Bu olağan değil. “İstanbul, Türkiye’nin geri kalanına nazaran çok fazla arttı, başkaları az arttı yada artmadı” dediğiniz vakit bu çok inandırıcı olmaz. Zira, İstanbul, Türkiye iktisadının neredeyse beşte biri. Geçtim, Türkiye’nin geri kalanına yayılan malların çok kıymetli kısmı İstanbul’un havalesinden gidiyor. Artık bu türlü bir farklılık olmaması lazım, o yüzden de data sorunumuz var. Hatta hatırlarsın bu mevzuyu seninle konuşmuştuk, endeksin içindeki birtakım mal ve hizmetlerin fiyatları ile ilgili yapılan yönlendirmelerin bizi ileride çok da düzgün yere getirmeyeceğini söylemiştik, bugün geldiğimiz nokta tam da bu farkların oluştuğu yer. Bu farklılıkların oluşması sağlıklı karar almanıza müsaade etmez, yani veriniz sağlıklı olmazsa bunu yönetemezsiniz, şu andaki sorun o.
Güldağ: Bu ortada yüksek enflasyon devam ederken bir yandan da siyaset faizinin tek haneye yanlışsız geleceğini anlıyoruz…
Ağaoğlu: Yüzde 9, 9,75 üzere bir yer olacak. İşgören faizi öbür bir yerde. Aslında nerede olduğunu da bilmiyoruz. O yüzden finansal karar almak çok zorlaştı, yalnızca faizleri indirmekle maalesef ne yatırımı ne finansal kararları almamız kolaylaşmıyor. TL kredisi dövize gidecek algısıyla yılbaşından bu yana kısıtlamalara gidildi. Kredileri bu kadar sıkıştırdığımız ortamda ödeme sistemlerini çok önemli tehlikeye atıyoruz. Devamında da ticaretin durması yahut çok lakin çok önemli krizlere neden olabilir. Bunu mu istiyoruz? Şayet yalnızca kuru denetim etmek içinse orası biraz muamma.
Güldağ: Banka kredisinin yanında piyasa kredisinde de vadelerin çok daraldığını duyuyoruz. En ters bölümlerde bile vade sıkıntısından ötürü sorunların baş gösterdiğini, peşinin başladığını anlıyoruz. Piyasa kredisinin sıkışmasının senin de vurguladığın üzere krize neden olabilme ihtimali var. Kredi sıkışmasının bir krize dönüşmemesi için acil önlem alınması, tahminen yeni finansal eserlerin de bu manada devreye sokulması gerektiğini düşünüyorum.
Ağaoğlu: Yeni finansal eserler niye kullanılıyor? Biz çalışır bir piyasayı sıktık. Nerede, neyi kırdığımızı bilmiyoruz sıkarken. Siyaset yapıcıları piyasayı önüne katıp gitmemeli. Yüksek enflasyon aslında bir tıp ahlaki erozyon doğurur. Herkes ödemelerini erteleme eforu içine girer. Herkes paradan para kazanma dediğimiz fiyattan maldan para kazanmaya çalışır. Dürüst olan dahi kredi bulamazsa sapla saman birbirine karışır. Teknik olarak stoklar korkar ya da peşin parayla çalışır. Peşin parayı da bulamıyorsunuz nasıl yapacaksınız? Kolay bir tahlil var; mevcut kredinin temdit edilmesine müsaade verilsin, yeni kredi sayılmasın. Yeni faizle olabilir. Şartları değişmesin, faizi değişsin. Özetle temdit şartları düzenlenebilir. Bu nefes almak için gereken bir durum. Şu anda birçok işletme nefes almakta zorlanıyor.
Güldağ: En azından biz söyledik, gelişmeleri takip ederiz. Bu haftanın değerli haberlerinden biri de Rusya ile ilgili doğalgaz ödemesinin ertelenmesi.
Ağaoğlu: Senin duyumların nedir bilemiyorum fakat erteleme talebinin varlığı bile önemli soru işaretleri doğurur Türkiye için.
Güldağ: Memleketler arası bir ajans bunu duyurdu, biz de oradan alarak kullandık. Gazprom yahut BOTAŞ tarafından bir açıklama gelmedi şimdi. Lakin mantığa uygun, yapılabilir üzere geliyor bana. Rahip Brunson krizinde Rusya bu türlü bir öteleme yapmıştı bize. Erteleme Türkiye’nin işine fayda. BOTAŞ’ın da ödeme ve meşakkatleri olduğunu düşünmek için pek çok neden var. Son doğalgaz artırımını aslında yapmak istemediklerini lakin zarurî kalındığını görüyoruz. Daha doğrusu bir artırım da denmedi buna. Bir günlük referans fiyat uygulaması çerçevesinde, Avrupa’ya benzeyen bir fiyatlandırma yapacağımızı tabir ederek bu türlü bir yola gerçek gidildi. Lakin örtülü bir halde değişik kesimlere artırımlar yansıdı. Metal bölümüne yüzde 35-37 civarında fiyat artışı yansımış oldu, seramik, demir çelik için yüzde 5’ler civarında kaldı.
Ağaoğlu: Macaristan bu türlü bir 6 aylık erteleme almış durumda. Sanıyorum bunu referans olarak kullanıp bu türlü bir talebimiz olabilir. Sektörel manada sübvansiyonların farklılık göstermesine bir itirazım olacak. Sıfırdan yeni kurulmakta olan bir dal için bu türlü bir dayanağı baştan verirsiniz onlar ayağa kalkar, hatta ileride koşmaya başlarlar, sonra çekilirsiniz. Lakin yolda bu türlü bir işi yaptığımız takdirde, bu ortadaki farkı kim sübvanse ediyor diye baktığımda, kamuya yüklenir bu fark BOTAŞ üzerinden.
İşin bu tarafını unutmamak gerek. Ben piyasanın çok fazla yeknesaklaşmaktan uzaklaşmaması gerektiğini düşünüyorum. Yarın öbür farklı kesimler “ben de istiyorum” diyebilir. Kime, hangi ölçekte yapacaksınız ve bu ne kadar sürdürülebilir olacak? Bu ortada doğalgazda konutlarda yüzde 80’e yakın sübvansiyon var. Yılbaşında tekrar minimum fiyat ve başka fiyatlara fevkalade artırımlar gelecek. Nominal gelirler artacak ama bireylerin ve hane halkının harcanabilir gelirinin artması lazım. İki ayı geçmez çok büyük ihtimalle enflasyon beklentileri bozulduğu için bizim o vereceğimiz artırımların hepsi geçmişi kapatacaklar, geleceği karşılayamayacaklar. BOTAŞ’ta olduğu üzere maliyet kısmını olabildiğince aşağı indirmek lazım. Ulaşımımı, ısınmamı, internetimi, telefonumu, suyumu yani hayat maliyetlerimi azaltarak da ben gelirimi artırabilirim. Bu tarafta adımlar atılması gerekiyor.
Güldağ: Yeknesaklık tarafı gerçek. Lakin talebin dallara nazaran farklılık göstermesi konusunda aklıma eşitlik ve adaleti gösteren karikatür geldi. Bir tahta perde, çit var. Baba karşı tarafı rahatlıkla görebildiğinden üstüne çıkmak için sandığa gerek duymuyor. Büyük oğlunun üstüne çıktığı bir sandık var. Küçük çocuğun görebilmesi içinse iki sandığa gereksinimi var. Duruma bu açısından da bakabiliriz.
Borsalar yılı olumlu kapatıp, yeni yıla bakar
Güldağ: ABD’den gelen datalar, Fed’in yol haritasına ait ipuçları için yakından izleniyor. Bu haftaki göstergeler para siyaseti duruşuna ait görüşlerin değişmesine neden oldu. Global borsalarda dalgalı bir görünüm var.
Ağaoğlu: ‘Faiz artışları belirli bir tarihte sona erecek, sonra duruma tekrardan bakılacak’ görüşü var. Uzun soluklu bir faiz artışı olmayacağına dair kanı oluşmaya başladı. Bu yorumlar, piyasaları bir modül rahatlattı. Yıl sonuna gerçek geliyoruz. Birçok fonun kasım ayı yıl kapanışıdır. O yüzden aşağıda bir endeksle para kaybettik deyip ikramiye yahut komite alma talihlerinin azaldığı bir yerde piyasayı üst ittirmek isteyeceklerdir. Herhalde, buraya kadar düşüşü Fed’e bağlayıp ondan sonra Fed de vakte yayacak vesaire deyip kasım ve aralık ayına kadar daha sakin bir borsa seyri izleyeceğiz diye düşünüyorum yurtdışında. En azından Fed’in iskonto edildiğini söyleyecekler lakin ben Fed’in 2023’ü bir hatta iki faiz artışıyla karşılayacağını düşünen taraftayım. O yüzden piyasalar yılı müspet kapatıp yeni yılda tekrar bakacaklar duruma diye düşünüyorum.
Güldağ: Borsa İstanbul, geçtiğimiz haftalarda yaşanan dalgalanmaların akabinde istikrara oturmaya başladı üzere. Rakipsiz bir yatırım aracı olduğu için, yükseliş potansiyeli de sürüyor…
Ağaoğlu: Hatırlarsan ‘mekanik arıza var’ demiştik. Süreçlerin bir kısmı manipülatif olarak kabul edildi ve tutuklamalar oldu. Bu süreçte Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Murat Vakit da nitekim önemli gayret sarf etti. Sistem kırılmadan dökülmeden bugünlere getirildi. Bu ikisi yeterli haber. Takasbank’ın üzerinde birtakım pay senetlerinden doğan riskler var lakin orada sigorta fonu kullanılmadan halledildiği için hala daha sistemdeki sorunu aracı kurumlar üzerinden çözme tarafında bir süreç ilerliyor. Önümüzdeki periyotta ben de yakından izliyor olacağım. İnşallah fazla bir hasar olmadan atlatmış oluruz. Çarşamba günü prestijiyle görece olarak daha istikrarlı bir seyir izlenmeye başladı. Hafif bir kar realizasyonu geliyor ortada düzeltmeler oluyor. Enflasyon böyleyken doğal olarak şirketlerin karları ‘nominal olarak’ artıyor. O yüzden de enflasyondan kendini koruyamamış yahut korumak isteyenlerin şu anda ellerindeki en uygun adres ne yazık ki borsa kalmış durumda. Ben o düşüşlerde de söylemiştim ana trendinde çok büyük bir değişiklik olmayacaktır. Enflasyona paralel birtakım getirilerin elde edilebileceği az yerlerden biri borsa, o yüzden para oraya gidiyor.
Güldağ: Altını baskı altına alma uğraşı var. Birçok oyuncuya bir manada altın ithalatı yasağı getirilmiş oldu. Bankaların yapma imkanı vardı. Dediler ki hurdayı bitirin, bırakın artık para gidiyor. Külçe ne olacak? Onu bankalar yapacak. Lakin artık bu cephede de bir sıkışma olduğu anlaşılıyor.
Ağaoğlu: Altının memleketler arası fiyatıyla yurtiçi fiyatı ortasında periyot devir farklar oluşabiliyor. Bu farkların en temel sebebi fiziki altının aslında masraflı olması. Masraflarından kasıt ne? Bunun taşıması var, güvenliği var, sigortası var, çalınma riskinin yarattığı ruhsal baskılar var. Bu riskler fiyatlamalarda birtakım anormalliklere neden olabilir. İnanılmaz bir satış geliyor, elde o kadar nakit olmadığı vakit düşük fiyatla… Sonuçta fiziki altınla bizim kağıt altın diyebileceğimiz borsadaki kontratlar ortasındaki fark buradan kaynaklanıyor. Ben o yüzden kişisel yatırımcılara, bilhassa borsada süreç gören altın ve gümüş fonları var, onlar üzerinden süreç yapmayı tavsiye ediyorum. Şayet illa kasanıza altın koymayacaksanız. Şayet bir finansal yatırım alternatifi olarak düşünüyorsanız altını, buyurun borsada bunun çok hoş fonları var. Rahatlıkla likit halinde alıp satabiliyorsunuz, oradan süreç yapın diyorum.
Gümüş yoruldu, altın 1.725 eşiğinde zorlanabilir
Güldağ: Altının onsu yine 1700 doların üzerinde. Senin altın için yakından izlediğin gümüşte de hareketlilik yaşanıyor. Nasıl yorumluyorsun son fiyatlamaları?
Ağaoğlu: AGU, altının ons fiyatının gümüşün ons fiyatına bölünmesiyle bulduğum kolay bir parite. Geçtiğimiz eylülün başında 96’lara kadar çıkmıştı ve bu hafta 82’lere kadar geri geldi. Gümüşteki süratli hareket beraberinde altını da çekti. Altın geçtiğimiz hafta 1,623’leri görmüştü artık 1,725’e kadar çıktı. Aslında 50 günlük ortalamasına geldi. 1,725 kritik eşik. Altının buraları kırıp gitmesi biraz güç, zira gümüş yoruldu. Buralardan bir geri çekilme, bir düzeltme gelebilir. Ancak güzel haber; Fed’in faiz artışlarının o çok yakıcı tesiri yavaş yavaş azalıyor. Bunu borsalarda da görüyoruz altın -gümüşte de görüyoruz. Ben yavaş yavaş tabanlara yaklaşıldığı fikrindeyim. Bu türlü kırılıp dökülecek bir şey olması durumunda altın 1,500’lü sayılara iniyor, ki orası şimdilik benim ne grafiklerimde görünüyor ne ufkumda. O yüzden bu yükseliş biraz satış fırsatı kısa vadede muhtaçlığı olanlar için. Tabandan almış olanlar için zati uygun bir satış fırsatı onu söyleyeyim. Yani 1,625 – 1,725 deseniz 100 dolar altının onsunda çok değerli bir para. Gümüşte daha da yüksek bu oran. Gümüşte biraz daha üstte o kritik eşik 21,95. Fakat 21,95-22,25’i aşmasını beklemiyorum.