Naki BAKIR
Son 20 yılda Türkiye, global sermaye açısından gelişen ekonomiler içinde en cazip direkt ve finansal yatırım alanlarından birini oluşturdu. Anılan periyodun bilhassa birinci yarısında yüksek ölçülerde dış sermaye çeken Türkiye iktisadı, milletlerarası yatırımcılar, finans kurumları ve sıcak para fonlarına rekor seviyelerde getiri sağladı.
2003 başından bu yılın Eylül sonuna kadar olan periyotta Türkiye iktisadına direkt yatırım, sıcak para ve mevduat-kredi olarak toplam 802 milyar dolarlık yabancı kaynak girişi yaşanırken, birebir devirde yabancı yatırımcıların bu alanlardan elde ettikleri 266,3 milyar dolarlık kar ve faiz transferi gerçekleştirdiği belirlendi.
Doğrudan yatırımlardan 52,6 milyar dolar
2003 başı ile bu yılın Eylül sonu ortasındaki devirde direkt yatırımlardan yapılan toplam kar transferi 52,6 milyar dolara ulaştı. Kelam konusu kar transferlerinin 2003’te 643 milyon dolar olan yıllık fiyatı, 2004’te 1 milyar doları, 2007’de 2 milyar doları, 2013’te 3 milyar doları aştı, 2021 itibariyle 4,4 milyar, bu yılın birinci dokuz ayında ise 3,3 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Sıcak paraya 85 milyar dolar
Aynı devirde; “sıcak para” olarak isimlendirilen kısa vadeli spekülatif yabancı sermayenin portföy yatırımlarından kazanıp yurt dışına aktardığı fiyat ise 85 milyar dolara ulaştı. Buna nazaran sıcak paracılar direkt yatırımcılardan daha fazla kar transfer ettiler. Diğer deyişle, parayla para kazanmak için getirdikleri sermaye ile Borsa ve tahvil, bono üzere borçlanma senetlerine yatırım yapanlar, Türkiye’de katma paha ve istihdam yaratan ve cari açığın finansmanı açısından değer taşıyan direkt yatırımları yapanlara nazaran daha karlı çıktı. Sıcak paracıların 2003’te 2,6 milyar dolar olan yıllık kar transferleri 2005’te 3 milyar doları, 2014’te 4 milyar doları, 2017’de 5 milyar doları, 2020’de 6 milyar doları aştı. Anılan yıl tüm vakitlerin en yüksek seviyesine ulaşan transfer meblağı, bu yılın birinci dokuz ayında da 5,2 milyar dolar oldu.
Yabancıya 8,6 milyar dolar fiyat ödemesi
Bu ortada; Türkiye’nin yurt dışındaki elçilik, konsolosluk ve öbür ünitelerinde misyon yapan yabancı asıllı çalışana de tıpkı periyotta toplam 8,6 milyar dolar fiyat ödemesi gerçekleşti. Böylelikle; dış borç faiz ödemeleri, direkt yatırımlar ve portföy yatırımlarından kar transferleri ve yabancı uyruklulara ödenen fiyatlarla birlikte Türkiye’den yurt dışına toplam kaynak transferi 266,3 milyar dolara ulaştı.
Aynı devirde büyük kısmı özelleştirilen kuruluşları satın alma ve şirket evlilikleri yoluyla olmak üzere yabancıların direkt yatırım kapsamında getirdikleri toplam net sermaye girişinin ise 166,5 milyar dolar olduğu belirlendi. Bilhassa AB ile müzakerelerin başladığı 2005’ten itibaren hızlanan direkt yabancı sermaye girişleri, Türk iktisadına canlanma ve süratli büyüme ivmesi getirdi. Özelleştirmeler kapsamında birçok kuruluşu satın alan, şirket evlilikleri gerçekleştiren yabancılar, bu yatırımlarından rekor karlar elde ederek ülkelerine transfer ettiler. Yabancılar bu periyotta 56,2 milyar dolarla en fazla bankacılık/finans ve sigorta kesimine yatırım yaptılar. Bunu 42,8 milyar dolarla imalat sanayii, 18,4 milyar dolarla güç, 15,9 milyar dolarla ticaret, 15,4 milyar dolarla bilgi ve bağlantı dalları izledi.
En çok Avrupa’dan
Doğrudan sermaye yatırımlarının 129,3 milyar dolarla büyük kısmını Avrupa ülkeleri sermayesi gerçekleştirdi. Bu devirde en çok direkt yatırımın geldiği ülke 27,7 milyar dolarla Hollanda oldu. Bu ülkeyi 13,2 milyar dolarla İngiltere, 11,2 milyar dolarla İspanya, 11,1 milyar dolar Almanya, 10,9 milyar dolarla Avusturya izledi.
Aynı periyotta yabancılar, Türkiye’de gayrimenkul alımları için de net 67,2 milyar dolar ödediler. Yabancı alımları, iktisadın lokomotifi olarak öne çıkan inşaat bölümündeki büyümede tesirli oldu. Yurt dışında yerleşik küme şirketlerinin Türkiye’deki şirketlerine kullandırdıkları krediler de 14,2 milyar dolar oldu. Böylelikle anılan periyotta toplam direkt yatırım girişi 247,9 milyar dolara ulaştı.
173 milyar dolar sıcak para girişi
Anılan devirde Türkiye’ye portföy (sıcak para) girişleri ise 172,9 milyar dolara ulaştı. Bunun 22,4 milyar doları Borsa’ya gelirken, Türk kamu menkul değerleri alımı yoluyla gelen kaynak ise 150,4 milyar dolara ulaştı. Birebir devirde sıcak para fonların yaptığı 85 milyar dolarlık kaynak transferi dikkate alındığında portföy yatırımcılarının yüksek bir karlılık oranına sahip olduğu görülüyor.
Yabancının eski iştahı yok
AB ile müzakere sürecinin ve büyük özelleştirme programlarının başlaması ile direkt yabancı sermaye yatırımlarında; o devir izlenen “düşük kur-yüksek faiz” siyaseti ile dolar bazında dünyada en yüksek getiriyi sağlaması nedeniyle de sıcak para yatırımlarında yaşanan ivmenin son yıllarda ise sürat kestiği belirlendi.
Özellikle 2006 ve 2007’de yıllık 17-18 milyar dolarlık rekor seviyelere ulaşan, global krizin tesiriyle 2009’da 6 milyar dolar dolayına gerilemekle birlikte izleyen yıllarda yüksek fiyatlarla devam eden direkt yatırım girişleri, özelleştirme portföyünün boşalmasının akabinde azaldı. Son devirde siyasi alanda yaşanan radikal değişimler, bölgesel savaşlar, global iktisatta yaşanan meşakkatler, Türkiye’nin daima düşerek tabana inen kredi notu ve son iki yıla damgasını vuran global pandemi de bunda tesirli oldu. 2003 yılında 688 milyon, 2004’te ise 1,1 milyar dolar olan direkt yabancı sermaye yatırımı girişi, 2005’te 8 milyar doları bulmuş, 2006’da 17 milyar dolarla ikiye katlanmış, 2007’de 18,4 milyar dolarla tüm yılların rekorunu kırmıştı. İzleyen devirde özelleştirme portföyünün boşalmasının da tesiriyle azalan girişler, 2015’te 11,8 milyar dolarla yeni bir pik yaptı. Sonraki periyotta ise yıllık giriş fiyatı 4-6 milyar dolar ortasında seyretti, bu yılın birinci dokuz ayında da 4,2 milyar dolar oldu.
Sıcak parada çıkış var
Sıcak para yatırımları, 2003’teki 3,9 milyar dolarlık seviyesinden, yıllara nazaran iniş çıkışlı bir seyre karşın 2012’de büyük kısmı tahvil-bonoya olmak üzere toplam 38,4 milyar dolara ulaşarak tarihi tepeyi gördü. Son yıllarda bozulan görünüme karşın, portföy yatırımı girişleri 2017 yılında da 23,9 milyar dolarla ikinci en yüksek seviyesi kaydetti. Sonraki devirde ise ülke riskinin (CDS) çok yükselmesinin de tesiriyle sıcak paranın Türkiye iştahı kesildi. Bilhassa bu yılın birinci dokuz ayında 3,3 milyar doları Borsa’dan, 7,8 milyarı tahvil-bonodan olmak üzere portföy yatırımlarından 11,1 milyar dolarlık çıkış yaşandığı dikkati çekiyor.
Anılan devirde Türkiye iktisadına en büyük kaynak girişi, mevduat ve krediler yoluyla gerçekleşti. Dış finans kurumlarının kullandırdığı krediler ile yurt dışı yerleşiklerin Türk bankalarına açtığı mevduat hesapları yoluyla girişler 20 yılda 381,4 milyar dolar seviyesine ulaştı. Bunun 179,8 milyar dolarını özel bölüm kuruluşları, 176,8 milyar dolarını bankalar, 20,5 milyar dolarını Merkez Bankası, 4,2 milyar dolarını da genel hükümete bağlı üniteler kullandı. Son 20 yılda Türkiye’ye 802,1 milyar dolar kaynak getiren ve burada kazandığı 266,3 milyar doları ülkelerine transfer eden yabancılar, Cumhuriyet’in 100’üncü yılı olan 2023’e girerken Türkiye’de 519,2 milyar dolarlık bir varlık ve alacağa sahip.
Buna nazaran yabancıların Merkez Bankası, bankalar, hükümet ve özel bölüme açtığı kredilerden ve mevduatlarından ötürü toplam alacağı 315,5 milyar, memleketler arası yatırımcıların Türkiye’deki direkt yatırımlarının hacmi 119 milyar, sıcak para fonlarının portföy büyüklüğü de 17,6 milyar doları Borsa’da pay senedi ve 67 milyar doları tahvil, bono üzere borçlanma senetlerinde olmak üzere toplam 84,5 milyar dolar seviyesinde.
