Anayasa için onarım, iktisat için yapısal ıslahat

ANKARA-DÜNYA

Toplantıda, Türkiye’de son devirde yapılan Anayasal düzenlemelerle yürütmenin güçlendiği, kontrolün azaldığı ve yasama, yürütme ve yargı erklerinin klasik manadaki rollerine bağlı münasebetlerin tekrar düzenlenmesi gerektiği vurgulandı.

Atılım Üniversitesi Hukuk ve İşletme Fakülteleri ile DÜNYA Gazetesi işbirliğiyle düzenlenen “2023 Yılına Girerken Türkiye’nin Değişen İdare Yapısı Çerçevesinde Yapısal Islahat Alanları” başlıklı konferans Atılım Üniversitesinde yapıldı. Birinci gün sunumlarında, Türkiye’de son devirde yapılan Anayasal düzenlemelerle yürütmenin güçlendiği, kontrolün azaldığı ve yasama, yürütme ve yargı erklerinin klasik manadaki rollerine bağlı münasebetlerin tekrar düzenlenmesi gerektiği vurgulandı. Ayrıyeten, 2017 Anayasa değişikliğinin sonucu Anayasa’nın yasama-yürütme- yargı istikrar ve denetleme sistemini bozduğu, yönetimin fevkalâde güçlendiği belirtilerek, anayasal bir onarım (önceki temel ve hakikat sisteme dönüş) gerekliliği vurgulandı. Konferansın ikinci gününde ise iktisada yönelik yapısal ıslahat alanları tartışıldı. Oturumlarda, Türkiye’nin başta Merkez Bankası olmak üzere ekonomik idare sistemindeki dengelerin bozulduğu vurgulanarak, bunun sonucunda mali ve finansal alanda bozulmalar meydana geldiği ve bunun sürdürülebilirliğinin son derece tartışmalı olduğu kaydedildi.

“Anayasa değişikliği olumsuz etkiledi”

Konferansın açılışında konuşan Atılım Üniversitesi Rektörü Mehmet Yıldırım Üçtuğ, Türkiye’ye mahsus nitelemesiyle yapılan 2017 Anayasa değişikliğinin örneği olmadığını, kararname yetkisinin bir nevi yasama yetkisi üzere işlediğini kaydetti. Hukuk Fakültesi Dekanı Esra Gül Dardağan Kibar da yasama, yürütme ve yargı olarak üç temel erkin bağlantıları, bu erkleri kullanan yapıların oluşturulması, oluşturulma biçimi ve yapılarının teknik ve siyasi taraftan tahlil edilmesi gerekliliğine vurgu yaptı.

“Yürütme çok güçlendi”

1982 Anayasasından başlayarak hükümet sistemlerinin tartışıldığı oturumu yöneten Prof. Dr. Metin Günday yaptığı konuşmada temel olarak Cumhurbaşkanı’nın yetkileri bakımında parlamenter sistemden birinci ayrılışın1982 Anayasası ile gözlendiğini kaydetti. Birinci oturumda bildiri sunan Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi Ersoy Kontacı ise mevcut hükümet sisteminde, siyasal istikrarsızlık eleştirisiyle başlayan sürecin, temel erk rollerinden önemli sapmaların olduğu, yürütmenin çok güçlendiği bir değişiklikle sonuçlandığını belirtti.

“İdareyi denetleyecek kriter yok”

Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi Didem Yılmaz ise 2017’de yapılan sistem değişikliğinin yürütmeyi çok güçlendirmesi yanında iş ve süreçleri bakımından kural ve kriterleri de ortadan kaldırdığını vurgulayarak, temel olarak yargının denetleme yapmak istese dahi kontrol yapmasının mümkün olmadığını söyledi. Anayasa Mahkemesi ve Danıştay’ın geçmişte kontrole dair çok sayıdaki içtihatını ortadan kaldırdığını belirten Yılmaz, değişikliğin kabul sürecinin de harika hal, iç terör olayları ve dış askeri operasyonun olduğu, TBMM’de kısa görüşülmesiyle dikkat alımlı gördüğünü belirtti. Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Çiğdem Sever ise yasama, yürütme ve yargı bağlarındaki hukuk dışı durumun düzeltilmek yerine maddelerin buna uydurulduğunu, bunun da hukuk devletini tahribatı olduğunu söyledi. Sever, yüksek yargının yönetimin takdir yetkisini Anayasa’nın da üstüne taşıdığı eleştirisini yaptı.

AKADEMİSYENLERİN GÖRÜŞLERİ

Başkanlığını Atılım Üniversitesinden Ahmet Kılıçoğlu’nun yaptığı oturumda ise yüklü olarak yönetimin güçlenmesi ve yargı bağımsızlığının azaldığı görüşü savunuldu. TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Fahri Bakırcı TBMM’nin kontrol düzeneğinin işlemez hale geldiğini, yönetim üzerindeki yasama ve yargı denetimsizliğinin hukuk devleti ile bağdaştırılamayacağını vurguladı. Atılım Üniversitesinden Abbas Kılıç ise hiçbir muhalefet kanun teklifinin kabul edilmediğini ve kabul edilen maddelerin yüzde 80’inin torba yasa olduğunu hatırlatarak, parlamentonun işlevsizleştiğini anlattı. Marmara Üniversitesi Öğretim üyesi Sibel İnceoğlu da 2016’dan bu yana yargının çeşitli istikametlerden yönetimin güdümünde olduğunu belirterek, FETÖ yapılanması ve darbe teşebbüsü sonrası yargıdan uzaklaştırılan örgüt üyelerinin açığının tekrar siyasi güdüm altında doldurulduğunu belirtti. İnceoğlu, 10 yıldan az vazife yapmış hakim ve savcıların imtihana tabi tutulması gerektiğini, HSK’nın ve Anayasa Mahkemesinin tekrar yapılandırılmasına gereksinim olduğunu söyledi.

Girne Üniversitesinden Ruşen Gültekin yaptığı konuşmada Türkiye’de yargı etiği probleminin bulunduğunu belirterek, kırılma noktalarına bakıldığında yargının yargı bağımsızlığı konusunda kâfi çabayı harcamadığını, yargının bağımsız olmak istemediğini söyledi.

Anayasal Restorasyon’un tartışıldığı ve Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Esra Gül Dardağan Kibar’ın yönettiği oturumda konuşan Atılım Üniversitesinden Ozan Ergül, kurucu ve tali kurucu ayrımına dikkati çekerek 2017’de yapılan Anayasa değişikliğinin geçmişte kurucu iradenin koyduğu harika olmasa da kazanım olan kıymetlendirme, düzenleme ve kavramsal ve kurumsal yapıların bozulduğunu savundu. Ozan Ergül, Anayasal Onarımının kuvvetler ayrılığı, insan hakları, kanuna bağlı yönetim temelinde, yeniden kurucu iktidar nitelikli, hassas biçimde yapılabileceğini anlattı. Ergül, onarım sürecinin çoğulculuk, içselleştirme, kamusallık, hakkaniyet, uzlaşma, ödünleşme prensipleriyle yürütülmesi gerektiğini kaydetti.

Bilkent Üniversitesinden Ece Göztepe ise yeni bir anayasa yapmaya muhtaçlık olmadığını belirterek, hükümet sistemi ve yargının idari örgütlenmesinin Anayasa’da düzenlenmesinin kâfi olacağını, yargıda ve yönetimde ise “arındırma” yapmanın kâfi olduğunu kaydetti. Bilkent Üniversitesinden Zülfiye Yılmaz da sorunun anayasa değişikliğiyle çözülmeye girişilmesi halinde bunun toplumda yeni ayrışmalara neden olabileceğini belirterek, öncelikle geçiş adaleti olarak isimlendirdiği bir periyotta, hakikat, adalet, tamirat ve anti demokratik ögelerin geri gelmesinin önlenmesi gerektiğini kaydetti. Zülfiye Yılmaz, demokratik sistemden otoriter bir gerileme yaşandığında, düzenleme-reform gereksiniminin kavranmasının literatürde 9 yıl kadar sürdüğü istikametinde bir çalışma bulunduğunu da aktardı.

(Soldan sağa) Dr. Zeynep Müftüoğlu, Prof. Dr. Fahri Bakırcı, Prof. Dr. Sibel İnceoğlu, Prof. Dr. Ahmet Kılıçoğlu, Dr. Abbas Kılıç ve Dr. Ruşen Gültekin.

İki günlük konferansta öne çıkan ıslahat önerileri

HUKUK ALANINDA REFORMLAR

– Hukuk devletini zedeleyen bir yapı oluştu, Yasama-Yürütme-Yargı istikrarı sağlanmalı.
– Hukuk üstünlüğü prensibi geri kazanılmalı.
– Yasama, yürüme ve yargı temel rollerinden uzaklaştılar.
– Yasamanın kontrol gücü geri verilmeli.
– Yürütmenin hududu aşan gücü oluştu, düzeltilmeli.
– Anayasa değişiklikleri toplumsal mutabakatla yapılmalı.
– Yargı bağımsızlığı yok oldu, bağımsızlık sağlanmalı.
– Anayasal onarım gerekli, çoğulculuk, içselleştirme, kamusallık, hakkaniyet, uzlaşma, ödünleşme unsurları işletilerek bir düzenleme yapılmalı.
– HSK ve Anayasa Mahkemesi tekrar yapılandırılmalı.

EKONOMİK ALANDA REFORMLAR

– Hukuk üstünlüğü ekonomik ıslahatlar için de gerekli.
– Türkiye dış olumsuz gelişmelerin riski altında ıslahat yapmak zorunda.
– Merkez Bankası bağımsızlığı yok oldu, faiz siyaseti uygulayamıyor.
– Finansal meseleler ağır, giderek ağırlaşıyor bu alandaki problemler çözülmeli.
– Bütçedeki istisna ve muafiyetler, aflar, kayıt dışılık ıslahat alanı.
– Akılcı bir formülle, kriz oluşturmadan sıcak para nitelikli sermaye denetim edilmeli.
– Kamu garantili borçlar kıymetli risk, yönetilmeli.
– Yönetim-karar sistemleri ferdî olmaktan çıkarılmalı.
– Kamuda liyakat temelli atamalar yapılmalı.

EKONOMİK ISLAHATLARA YÖNELİK ARAYIŞLAR

(Soldan sağa) Hakan Özyıldız (Kürsüde), Prof. Dr. Doğan Cansızlar, Doç. Dr. Mehmet Fatih Ekinci ve Prof. Dr. Abuzer Pınar.

Konferansın ikinci gününde ekonomik ıslahatlara yönelik arayışlar tartışıldı. Açılışta konuşan İşletme Fakültesi Dekanı Mehmet Mithat Güler Türkiye’nin ahenk kapasitesini artıracak bir iktisadi yapıya şiddetle muhtaçlık duyduğunu kaydetti. Merkez Bankası’nın enfl asyonla çabayı bırakıp büyüme-cari açık sıkıntısına odaklanmasını “Araba taşlı tarlaya sürüldü” kelamlarıyla pahalandıran DÜNYA Gazetesi İdare Şurası Lideri Hakan Güldağ, “Gelinen noktada, piyasanın birbirine açtığı kredi, banka kredisinin iki katına çıktı. Dünyada en yüksek faiz ödeyen ülkelerden birisi halindeyiz. Bu sağlıklı ve sürdürülebilir görünmüyor. Bu türlü devam ederse iktisattaki yavaşlama daha da belirginleşebilir” dedi. Güldağ problemlerin tahlilinde hukuk üstünlüğünün değerli bir yer tutacağını kaydetti. Atılım Üniversitesi Maliye Kısım Lideri Doğan Cansızlar da “Hukukun üstünlüğünü sağlayarak başlarsak attığımız her adımdan sonra Türkiye’nin risk priminin biraz daha düştüğünü görebiliriz. Türkiye’nin muhtaçlığı olan yapısal ıslahatlar; hukuk, ekonomimaliye ve sosyal-siyasi alan olmak üzere üç başlıkta toplanabilir” dedi. Gerçek bölümün de ıslahata gereksinim duyduğunu belirten Cansızlar, Türk Ticaret Kanunu değişikliğinin dahi budanarak yapıldığını kaydetti.

DÜNYA Gazetesi müellifi, Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Nevzat Saygılıoğlu da global olarak kamu müdahalesi siyasetlerinin öne çıkmaya başladığını, Türkiye’nin servet vergisi uygulaması gerektiğini kaydetti. İktisatların yerelleştiğini belirten Saygılıoğlu, bu tarafta hazırlık yapılması gerektiğini kaydetti. Kayıtdışılığın ve istisna-muafiyetler ağır bir vergi kaybına yol açtığını kaydeden Saygılıoğlu, mevcut vergi istisna ve muafiyetlerin Türkiye’nin neredeyse borcunu karşılayacak düzeyde yıllık 363 milyar TL seviyesinde olduğunu kaydetti. Maliyeci kimliğine işaret eden Saygılıoğlu, vergi oranlarının düşürülmesi, veraset ve intikal vergisinin kaldırılmasını önerdi.

Bankacılık Uzmanı Haluk Bürümcekçi de Merkez Bankası’nın piyasaya borç vermeye başladığını hatırlatarak, rezervlerdeki erimenin de önemli bir risk ögesi olduğunu, üstelik son periyotta rezervleri tam hesaplayamadıkları değişiklikler yaşandığını kaydetti.

Eski Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı, Atılım Üniversitesi Öğretim Üyesi Şükrü Sina Gürel de kurumların tekrar inşa edilmesi gerektiğini ve ferdî siyasetlerin izlenmesinin önleneceği bir yapıya gereksinim bulunduğunun altını çizdi. Atılım Üniversitesinden Kemal Önal da, müsteşarlık kurumunun tekrar geri getirilmesi, liyakat temelli atama, cumhurbaşkanı, bakan ve milletvekilleri için hudutlu vadeli vazife yapma, vergi kontrolünün tekrar aktif kılınması gerektiğini, seçim sistemine daima müdahalenin önlenmesi için temel çerçevenin anayasaya alınması gerektiğini söyledi.

Geçmişte Dünya Bankası’nın Türkiye projelerinde çalışan Anan Rajaram da 2000’li yıllardan itibaren Türkiye finansal idaresindeki ıslahatlara yönelik tarihi bir kıymetlendirme yaparak, birinci başlarda ıslahatlarla güzelleşen sistemin sonrasında bozulduğunu kaydetti. Rajaram, yeni ıslahat sürecinin ise yalnızca teknokratlar değil toplumun tamamının uzlaşısını gerektireceğini, global risklerin devam edeceği ve Türkiye’nin de istikrarını korumak için efor harcamak zorunda kalacağını anlattı.

Atılım Üniversitesinden İbrahim Birkan, turizm gelirlerinin yanlış hesaplandığını, bu alanda düzenlemeye gereksinim bulunduğunu ayrıyeten turizm için kesinlikle konut kiralama kesiminin kayıt altına alınması ve regülasyona tabi tutulması gerektiğini kaydetti.

Atılım Üniversitesinden Fatih Ekinci ise Merkez Bankası net rezervinin eksi 55,6 milyar dolar olduğunu hatırlatarak, ek önlemlerle bu açığın azaltılabileceğini kaydetti. Ekinci, enflasyonla çabanın öncelenerek para siyasetinin güçlendirilmesi, besin fiyatlarının denetimi, tasarruf açığına bağlı cari açık ve bunun da tesiriyle tetiklenen kur zincirinin kırılması gerektiğini kaydetti.

Eski Hazine Müsteşar Yardımcısı Hakan Özyıldız ise iktisadın dövizli borçların bir sorun olduğunu, kendi hesaplamalarıyla iktisattaki dövizli borç stokunun 508 milyar dolar olduğunu belirtti. Özyıldız, tehlikeli bir teklif olduğunu bildiğini belirterek sıcak para nitelikli sermaye hareketlerinin akılcı bir yol bulunarak denetim altına alınması gerektiğini söyledi. Negatif gerçek faizin önlenmesi, dolarizasyonun durdurulması ve gayrimenkul fiyatlarının denetim edilmesi gerektiğini kelamlarına ekledi.

Özyıldız, KGF’ye verilen garantilerin Hazine için risk teşkil etmeye başladığını da belirtti. Özyıldız, Cumhuriyet tarihinde birinci sefer faiz ödemelerinin anapara ödemelerinin üstüne çıktığını belirterek, bunun gelecek nesiller için önemli yük olduğunu kaydetti.

Medipol Üniversitesinden Abuzer Pınar da global dış krizler bitinceye kadar Türkiye’nin güç bir süreç yaşayacağına işaret ederek, kendisinin TL’nin hala bir ölçü bedelli olduğu görüşünde olduğunu belirtti.

Vergi Kurulu Üyesi Nazmi Karyağdı da siyasete dayalı bir ıslahat gereksinimi olduğunu, Türkiye’nin bir vergi siyaseti bulunmadığını kaydetti. Karyağdı, kabahat konusu olan kayıt dışılık dahil, kayıt dışılıkla gayret gerektiğini belirtti. Vergi aflarının vergiye ait ortamı büsbütün bozduğunu belirten Karyağdı bu süreçle gayret edilmesi gerektiğini anlattı. Gelir ve servet eşitsizliği bulunduğunu, belirten Karyağdı, kaynak dağıtımının yine düzenlenmesi gerektiğine işaret etti. Karyağdı, vergi harcamalarının (istisna, muafiyet, teşvik vb.) azaltılması ve vergi maddelerinin sadeleştirilmesi gerektiğini de belirtti.

Eski Bütçe ve Mali Denetim Genel Müdürü, Gedik Üniversitesi Rektör Vekili Ahmet Kesik’in yönettiği oturumda bir sunuş yapan Atılım Üniversitesinden Hakan Yılmaz, OVP’nin kalitesinin artırılması ve Strateji ve Bütçe Başkanlığının eski DPT üzere vazife icra etmesi gerektiğini belirterek, ıslahat alanlarını; siyaset, plan ve bütçe ilgisinin güçlendirilmesi, bütçe hazırlık ve uygulamasının rasyonelleştirilmesi, kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi, faal izlemedeğerlendirme olarak sıraladı. Hakan Yılmaz, eğitim, tarım, güç ve etraf alanlarında da ıslahata gereksinim olduğunu kaydetti.

Atılım Üniversitesinden Zeynep Müftüoğlu da yasama organının bütçe yetkisi üzerindeki gücünün artması gerektiğini, klasik kontrol alanlarının büyük bir zayıflama gösterdiğini kaydetti. Müftüoğlu, süreksiz bütçeye ait yasal düzenlemede, süreksiz bütçenin kabul edilmemesi halinde evvelki bütçenin yine değerleme ile artırılarak uygulanması tarafında bir unsur bulunduğunu belirterek, bunun muhtemel bir yasama oy dengesizliği içinde yürütmeye bütçe yapmadan bu unsura dayanarak harcama yapma üzere bir riski doğurduğunu kaydetti.