Hilal SARI
550 milyar dolar büyüklüğündeki global çip bölümü giderek daha politize hale geliyor ve ABD’nin yeni “Çip ve Bilim Yasası” ile daldaki siyasi rekabet biraz daha kızıştı. Huawei’ye çip satışlarını daha evvel esasen kısıtlandırmış olan ve savaş devrinde Rus şirketlere yönelik de benzeri kısıtlamalar açıklayan ABD yeni yasa ile ortalarında Çin’in en büyük çip üreticilerinden Yangtze Memory Technologies’i (YMTC) ve 30 Çinli şirketi daha ‘kara listeye’ ekledi.
ABD Lideri Joe Biden’ın cuma günü imzaladığı ABD’de yerli yarı iletken üretiminin artırılmasını hedefleyen ve bölüme 52,7 milyar dolarlık devlet dayanağı öngören “Çip ve Bilim Yasası” için “Çip sanayisinin geleceği Amerika’da üretilecek” tabirlerini kullandı ve maddeyi “her kuşakta bir defa gelen yatırım fırsatı” olarak nitelendirdi. Çip fabrikalarına 4 yıllığına yüzde 25’lik vergi indirimi de öngören yasanın ‘çip savaşları’ kısmı ise bilhassa Çin’i gaye alan ihracat denetimleri. Yasa, Çin’in ABD ekipmanı kullanılmış ve dünyanın farklı bir yerinde yapılmış çip çeşitlerine erişimini de engelleniyor. Ticaret bakanlığından yapılan açıklamada “askeri kullanımları da olan bu hassas teknolojilerin Çin tarafından satın alınmasının önüne geçilmesinin” hedeflendiği aktarıldı. Yasa Çin’in çip üreticilerine çip üretim ekipmanları satışını da kısıtlıyor ve başta Nvidia ve Advanced Micro Devices üzere ABD’li şirketlerin üstün bilgisayar sistemlerinin satışını da yasaklıyor.
Tayvan, çip savaşında ABD saflarında
ABD ve Çin ortasında jeopolitik bir tansiyonun de merkezinde olan Tayvan, gelişmiş çiplerin Çin’e ihracatı konusunda ABD’nin yeni yaptırım kurallarını izleyeceğinin sinyalini verdi. Tayland’daki hükümetten cumartesi günü yapılan açıklamada “Tayvanlı çip şirketlerinin kanunlara ahenk konusuna büyük ehemmiyet verdiği” belirtildi. Dünyanın en büyük çip üreticisi ve Apple tedarikçilerinden TSMC, çip savaşlarının tam ortasında yer alan şirketlerden. Tayvan İktisat Bakanlığı ise “Tayvan’ın çip bölümü uzun müddettir global müşterilere hizmet etti ve kanunlara ahenk konusuna büyük ehemmiyet veriyor” açıklamasıyla şirketlerinin Batı’nın yaptırımları uyarınca hareket edeceğinin sinyalini vermiş oldu.
Sektör 1,35 trilyon dolara koşuyor
ABD Çip Kesimi Birliği datalarına nazaran global çip üretim kapasitesinin yaklaşık yüzde 75’i Çin, Tayvan, Güney Kore ve Japonya’da. ABD ise global üretimin yalnızca yüzde 13’üne mesken sahipliği yapıyor. Çip danışmanlık şirketi International Business Strategies varsayımlarına nazaran yeni yatırımlarla global çip dalının büyüklüğü 2030 itibariyle 1,35 trilyon doları bulacak. IBS öngörülerine nazaran birtakım çip çeşitlerinde gelecek iki yıl içinde arz fazlası olabilir lakin 2025 ve 2026’da tekrar çip darboğazları görülmesi bekleniyor. Gartner datalarına nazaran 2021’de 153 milyar dolar sermaye harcaması gerçekleşti. ABD: Intel Ohio’da 20 milyar dolara yeni çip fabrikası kurmayı planlıyor. Tayvanlı TSMC ABD’de bir fabrika inşa ediyor. Güney Koreli Samsung da Teksas’ta açacağı 11 yeni çip üretim tesisine 20 yılda 200 milyar dolar yatırım taahhütü açıkladı. ÇİN: 2030’a kadar çip bölümüne 150 milyar dolar yatırım yapacak. Çip şirketlerine nakit dayanaklar, öncelikli krediler ve vergi indirimleri sağlıyor. TAYVAN: Çip üreticileri 120 milyar dolarlık yatırım yapmayı planlıyor. TSMC, Tainan endüstriyel parkında dört yeni çip tesisi inşa etti ve her biri 10 milyar dolarlık 4 farklı 3 nanometre çip üretim tesisinin inşası devam ediyor. GÜNEY KORE: Gelecek 5 yıl içinde yaklaşık 260 milyar dolar yatırım yapmayı planlıyor. AB: Kamu ve özel çip yatırımlarına yaklaşık 40 milyar dolar yatırmayı planlıyor. ABD’li Intel İtalya’da 5 milyar dolarlık bir çip fabrikası kurmak için anlaştı. JAPONYA: Yerli çip üretimini iki katına çıkarmak için 2030’a kadar yaklaşık 6 milyar dolar harcayacak. SİNGAPUR: Finans merkezi Singapur’a bile Tayvan merkezli United Microelectronics’ten 5 milyar dolar çip fabrikası yatırımı geldi.
“Yasa ABD’ye uzun vadede ziyan verecek”
Çin Dışişleri uzun müddettir devam eden bu tek taraflı adımları “ABD’nin teknolojideki hegemonyasını sürdürmek için attığı adımlar” olarak görüyor lakin yasanın ABD’ye yarar sağlamaktan fazla ziyan verebileceğini düşünen uzmanların sayısı giderek artıyor. Fortune’da yer alan Illinois Üniversitesi Elektrik ve Bilgisayar Mühendisliği Profesörü Rakesh Kumar imzalı makalede “Çin üzere ülkelere uygulanan çip yasakları ABD’ye yardımcı olmaktan çok ziyan verecek. İşe yaramayacak bile” değerlendirmesi yapılıyor. 29 Eylül tarihli makalede “teoride ABD’nin Hollanda merkezli ASML üzere EUV (aşırı ultraviyole litografi) ekipmanlarının da kısıtlanmasını sağlayabileceği, fakat bu teknolojilerin daha yüksek fiyatlı da olsa DUV (derin ultraviyole litografi) üzere alternatifleri olduğu” belirtiliyor. Yasa öncesi ABD’li yetkililer yaptıkları açıklamada “tek taraflı ihracat denetimlerinin öbür müttefik ülkeler ABD’ye katılmadığı takdirde vakitle aktifliğini yitireceği” belirtmişlerdi. Ayrıyeten Kumar’ın verdiği bilgilere nazaran ABD şu anda ASML’nin Çin’e DUV ekipmanlarını bile satmasını engellemeye çalışıyor. Öte yandan Tayvan’ın çip mühendislerinin yüzde 10’unun Çin’e geçtiği ve ülkenin gelişmiş çip üretimi tecrübesi olan yabancı mühendis ve yönetici avında olduğuna da dikkat çekiliyor. Nükleer ve uzay teknolojilerinde, yapay zekada, kuantum bilişimde ve gelişmiş silah teknolojilerinde olduğu üzere ihracat denetimlerinin Çin’i çip alanında da uzun vadede bağımsızlaştıracağı öngörülüyor. İhracat denetimlerinin Çin’i kendi gelişmiş çiplerini üretme amacından saptırmayacağını, yalnızca bu süreci biraz daha yavaşlatabileceği belirtiliyor.
En süratli büyüyen 20 çipçinin 19’u Çin’de!
ABD’nin direkt Çin’i gaye alan ihracat kısıtlamalarına karşın, Bloomberg’in derlediği datalara nazaran çip kesimi en süratli büyüyen ülke Çin. Haziran itibariyle son dört çeyrekte dünyanın en süratli büyüyen 20 çip kesimi şirketinin 19’u Çin’de. 2021’in birebir devrinde bu sayının yalnızca 8 olduğu aktarılıyor. Huawei Technologies’e getirilen yaptırımlar Çin’in çip bölümünü stratejik bölümler ortasına almasıyla sonuçlanmıştı ve giderek politize olan kesimde ABD’nin yaptırımları Çin’in çipte dışa bağımlılığını sonlandırma adımlarını daha da hızlandırıyor. Çin Çip Bölümü Birliği bilgilerine nazaran, ülkenin yabancı çip üretim ekipmanı tedarikçilerinden siparişleri 2021 yılında yüzde 58 arttı ve yerli çip fabrikaları kapasitelerini artırıyor. Bu durum Çin merkezli çip üreticilerinin ve tasarımcılarının toplam satışlarını da yüzde 18 artırarak rekor 150 milyar dolara ulaştı. Çin’in en büyük çip üreticileri SMIC ve Hua Hong Semiconductor en katı karantinalarda bile ta kapasite çalışmaya devam etti. SMIC’in 2ç çeyrek satışları yüzde 67 yükselerek Tayvanlı TSMC ve GlobalFoundries üzere rakiplerindeki büyümeyi solladı. Görüntü çipleri üreten Shanghai Fullhan Microelectronics’in gelirleri izleme ekipmanlarına talepteki artışa bağlı olarak yüzde 37 arttı. Çip tasarım araçları geliştiren Primarius Technologies Co’nun da son 4 çeyrekte satışlarını ortalama iki katına çıkardığı ve geliştirdiği yazılımın 3-nanometre çiplerin üretiminde kullanılabildiği aktarılıyor. Çin’in yerli çip üreticilerindeki yükselişin en kıymetli alıcıların da ilgisini çektiği konuşuluyor. Apple’ın Yangtze Memory Technologies’in iPhone’ları için değerlendirdiği tedarikçilerden biri olduğu da aktarılıyor.