Barış ERKAYA / BORSA ANALİZ

Çoğunlukla temel gerçeklerden kopuk, piyasanın boşluklarını kullanarak gerçekleştirilen süreçlerle borsa seanslarının endişe sineması senaryosuna dönüştüğü bir devri geride bıraktık. Tüm ikazların tenkit bombardımanına tutulduğu bu periyot neredeyse borsadaki devamlılık düzeneğinin tehdit altında girdiği bir periyot olmaya başlamıştı ki kurumlar en sonunda müdahaleyi gerçekleştirerek piyasanın kendi dinamiklerine dönmesini sağladı.

Borsa için yeni macera: Bilançolar

Şimdi Borsa İstanbul’u yeni bir macera bekliyor. Tekrar yükselişe geçen borsada bankalar da birçok bankacılık dışı paylar de gerçek gerçeklikleriyle hareket ediyor. Bunun altında yatan en kıymetli dinamik ise yaklaşan üçüncü çeyrek bilançoları.

Yarıyıl ve yılsonu bilançoları hem bağımsız kontrolden geçiyor olması hem de ana bilanço devirleri olması nedeniyle analistlerin daha fazla üzerine odaklandığı bilanço devirleri oluyor. Hatta buna yeni yılın birinci bilanço bilgileri olması nedeniyle birinci çeyrek bilgilerini de ekleyebiliriz. Yerli ve yabancı birçok aracı kurumun araştırma departmanının bu devirlerde daha ince eleyen sık dokuyan kestirimler ve tahliller yaptığını görebiliyoruz. Yılın üçüncü çeyreği ise bu açıdan biraz sahipsiz kalmış bir bilanço devri olarak kabul edilebilir.

Öte yandan üçüncü çeyrek aslında borsanın klâsik olarak gerçekleştirdiği yılsonu rallisinin temelini oluşturan bir devir de birebir vakitte. Yani yılsonu bilançolarına ait beklentiler bu periyotta ortaya konuluyor ve üçüncü çeyrek bilançoları da aslında bu beklentilerde bir bozulma olup olmadığını göstermesi açısından kritik datalar ortaya koyuyor. Bu beklentilerle birlikte ekseriyetle eylül sonu-ekim ortası ortasında satın alınmaya başlanan beklentiler birtakım paylarda yeni yılın ocak ayına, kimi paylarda ise yılsonu bilançolarının açıklandığı şubat ayı sonuna kadar devam ediyor. Yani varsayımlar gerçekleşip gerçekler satılmaya başlanıyor. İşte bu nedenle ekim-şubat devri borsadaki en hareketli aylardan biri olarak kabul ediliyor.

Geleneksel yılsonu rallisi olur mu? Geçmiş endeks datalarına bakıldığında son 10 yılın sekizinde Borsa İstanbul’da ekim-ocak devri yükseliş devri olmuş. Bu devirlerin kimilerinde yükseliş 2021’de olduğu üzere yüzde 70’i aşmış, kimilerinde ise 2018’de olduğu üzere azamî yüzde 6’larda kalmış. 2013 ve 2015 ise endeksin yılsonu rallisini yapmadığı yıllar olmuş. Lakin ortalamalara bakıldığını bu on yılın sekizinde ortalama yükseliş yüzde 27’yi bulmuş. Bu yıl da bir yılsonu rallisi olacak mı sorusunun karşılığı çok fazla değişkene bağlı. Öncelikle paranın tüm dünyada bol olduğu bir periyottan geçtik. Pandemi devrinde para musluklarının sonuna kadar açıldığı bir süreç, şirketler açısından doların ucuz, kredi bulmanın kolay olduğu ve üstelik çok düşük maliyetlerle yapılabildiği bir periyodu işaret ediyor. Hasebiyle şirketler açısından her şey çok daha kolaydı. Ancak bu fazla para, pandemi ve (Ukrayna-Rusya) savaş şartları nedeniyle daha az malla karşılaşınca bütün dünyada enflasyon tehdidi yaratmaya başladı. Bu nedenle doların sahibi olan ABD tüm dolarları anavatanına geri çağırmaya karar verdi. Bunu da faizleri agresif halde yükselterek yapmaya başladı. Daha güçlü dolar ise aslında kimse için uygun bir senaryo değildi. Yani geçmiş yıllardan çok farklı bir memleketler arası piyasa yapısıyla karşı karşıyayız. Yani klâsik yılsonu rallisinin karşısındaki en bariz tehdit olarak dolar duruyor.

Yabancıların çıkışı avantaj mı dezavantaj mı? İkinci değerli sorun ise 2020 yılının ocak ayına kadar Borsa İstanbul’un yarısından fazlasının yabancı yatırımcıların denetiminde olduğu bir piyasa yapısı vardı. Yani 2012’den 2020’ye kadar yabancıların BİST’in takas toplamındaki hissesi yüzde 60’lar düzeyinde seyrediyordu. Hasebiyle bir ralliyi tetikleyip sürükleyebilecek bir sermaye akışı kelam konusuydu. Lakin bu yabancı hisselerinin yarısı ülkeyi terk etmiş durumda. Son datalara nazaran Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 31,92 ile tarihinin en düşük düzeyinde. Aslında işin bu kısmının bir dezavantaj mı yoksa avantaj mı olduğu kısmı biraz da tartışılabilecek bir nokta. Şayet doların anavatanına kaçtığı bugünkü üzere bir periyotta şayet Borsa İstanbul’daki yabancı hissesi yüzde 60’lar düzeyinde olsaydı, Borsa İstanbul hala bugünkü düzeylerinde kalabilir miydi? İşte burası kritik bir nokta. Zira yüzde 70 oranında yerli yatırımcının denetiminde olan bir borsa, elbette yatırımcıların gerçek olarak para kazanma sıkıntısını göz gerisi etmeden, “Kaçan yabancı fonların yaratabileceği yıkıcı etkiyi de sınırlandırıyor” formunda düşünülebilir. Ki yılbaşından bu yana BİST-100 endeksi tüm dünyada kazandıran dört borsadan biri ve nominal getiride de (yerel para üniteleri üzerinden) tepede. BİST-100’e en yakın borsa Brezilya borsası. Endonezya ve Suudi Arabistan borsaları müspet getiri sağlayabilmiş öteki borsalar. Rusya, Polonya, Yunanistan, ABD Nasdaq, Çin, Kore, Tayvan borsalarında kayıplar yüzde 25-50 ortasında değişiyor. Lakin elbette BİST-100’ün bu müspet ayrışması dolar bazında hala 2000 yılı düzeylerinde olduğumuz gerçeğini değiştirmiyor.

Yani uzun lafın kısası bu iki soru işareti aslında yılsonu rallisinin tekrar yaşanıp yaşanmayacağı konusunda kıymetli soru işaretleri.

Hisse bazlı hareketler başladı Ancak endeksin hareketinden bağımsız olarak pay bazında beklentilerin çoktan satın alınmaya başladığı da bir gerçek. Yani şayet Borsa İstanbul’da genel bir çöküş yaşanmazsa ve endekste bir yatay seyir bile olursa bilanço bazlı rallilerin yaşanma mümkünlüğü hala devam ediyor üzere görünüyor. İşte bu açıdan genel bir ralli çıpası bulamayan borsanın bilakis bilanço beklentisi çıpası pay bazlı hareketlerin önünü açabilir. Biz de varsayım verisi problemi yaşanan üçüncü çeyrek bilanço periyodu için dönemsel bir datayı baz alarak tahlil yapmaya çalıştık. Klasik olarak üçüncü çeyrek bilanço devrinde yılın en yüksek ciro dilimini gerçekleştiren şirketleri tespit etmeye uğraş ettik. Elbette şaşırtan olmayan sonuç, turizm şirketlerin bu periyotta yüklü olarak tepede yer alması. Haziran- Eylül devrinin turizm ciroları açısından en değerli devir olduğu çok da olağandışı bir bilgi değil. Bu yılın turizm devri de aslında ciroların, fiyatlama davranışlarının hem yükselen dolar hem de yükselen enflasyon nedeniyle geçmiş yıllardan çok daha yüksek olacağı sonuçları ortaya koyabilir. En azından analistler bu türlü düşünüyor.

TAHTASI SIĞ PAYLARA DİKKAT!

Analizi gerçekleştirirken BIST-100 yahut BIST- 100 dışı şirketler ayrımına gitmeden dönemsel olarak satışlarının en büyük dilimini haziran eylül devrinde elde eden tüm şirketleri belirlemeye çalıştık. Bu nedenle listede çoğunlukla spekülatif olarak kabul edilen, yani tahtası, süreç hacmi sığ olan şirketler de yer aldı. Buna karşılık BIST-50 hatta BIST-30 şirketleri ortasında yer alan paylar de listede yer alıyor. Bu noktada her yatırımcının biraz da kendi tahlilini yapması gerekiyor. Öncelikle bakılması gereken bu şirketlere ait üçüncü çeyrek bilanço beklentileri satın alınmış mı ya da ne kadar satın alınmış. Kimi pay senetlerinde bilanço bazlı hareketin eylül ayından itibaren satın alınmaya başlandığı görülüyor. Buna karşılık şimdi bir bilanço hareketi başlatmamış şirketler de bulunuyor. İkinci değerli nokta listede yer alan şirketlerin tahtaları likit mi değil mi? Likit olmayan tahtalarda alım konusu tahminen çok güç olmasa da örneğin beklenti gerçekleştikten sonra satış konusunda sorunlar yaşanabileceği düşünülüyor. Bu nedenle satamayacağınız bir payda sadece beklenti güzel diye alım yapmak pek de beklendiği üzere bir sonuç doğurmayabilir. Üçüncü kritik nokta ise bu tahlilin yalnızca ciro beklentileri üzerinden olduğunu unutmamak. Yani şayet cirodaki artış karlılıkta da istenen cinste bir sonuç doğurmuyorsa bu beklentinin pay fiyatına yansımama mümkünlüğü bulunuyor. Ama şayet şirket bir yatırım sürecinden geçiyorsa yani bir büyüme payı imajı veriyorsa bu durumda karlılıktan bağımsız olarak pay fiyatlarının büyümeye odaklı bir hareket gerçekleştirme mümkünlüğü da bulunuyor.