DOĞAN SELÇUK ÖZTÜRK / ANEKDOT

● Bedi Beyefendi, sizi tanıyarak başlayabilir miyiz?

1930 İzmir doğumluyum. İlkokul ve lise tahsilimi İzmir’de yaptım. 1949 yılı nde İstanbul’a gelip şu anki Yıldız Teknik Üniversitesi, eski ismiyle Yıldız Mühendislik Okulu’nun makine mühendisliği kısmına başladım ve 1953 yılında mezun oldum. Evvel bir mühlet Türk Motor’da, askerliğimi yaptıktan sonra da Nato Radar Tesisleri’nde çalıştım. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü’nün turistik tesislere yönelik başlattığı yatırım atılımı çerçevesinde mühendis arandığını öğrenince oraya müracaat ettim. İçlerinde Hilton Oteli, Tarabya Oteli, Efes Oteli üzere büyük tesislerin bulunduğu projede merkez denetim mühendisi olarak çalıştım. 1960 yılına kadar burada misyon aldım. Akabinde evvel Almanya’da sekiz ay mühendis olarak çalıştım, sonra da Amerika’ya geçerek master yaptım. 64 yılına kadar bir Amerikan tesisat firmasında mühendislik yaptım. Türkiye’ye dönünce evlendim ve kendi proje ofisimi kurdum. Sonrasında kendi işimi devam ettirdim.

PROJECİLİK VE TAAHHÜT DEVAM EDERKEN İMALATA BAŞLADIK

● Biraz da Form Grup’tan bahsedersek…

Projecilikle işe başladık. Proje yaptığımız yerlerden “Bunların taahhüdünü de yapar mısınız?” diye teklifl er gelince o alana da geçtik. Ankara Karayolları Genel Müdürlüğü binasının klima sistemlerinin taahhüdünü almıştık. İstanbul’a gereç ve aygıt almak için gittim. O vakit Grasso diye bir Hollanda firması vardı. Adamlar şartnameyi inceleyince “Biz bunu yapamayız” dediler. Biz ortada kaldık. Amerika’daki arkadaşlarımızdan rica ederek kimi modülleri temin ettik ve aygıtı kendimiz yaptık. Birinci kez Türkiye’de freonlu soğutma kümesi yapmış olduk. Kimi havalimanlarının terminal binalarının klima taahhüt işini almıştık. Projeleri yapılmış, makine odasına kadar gelip orada bırakılmıştı. “Bunu müteahhit seçsin” demişler. Bıraktıkları hacim ufacıktı. Klima aygıtlarının bir tanesi 4-5 metre tutuyor. Odaya sığmaz, mümkün değil. Amerika’daki çalışmalarımıza bakarak Türkiye’de birinci kere kanal rutubetlendirme aygıtlarını yapan firma olduk. Projecilik ve taahhüt devam ederken imalata da böylelikle başlamış olduk. İthalat devri başlayınca Türkiye’de yapılamayan makineleri ithal etmeye başladık. Turgut Özal vaktinde turistik tesisler için alınacak aygıtların sıfır gümrüğe tabi olması uygulaması çıkınca yükümüzü temsilciliğe verdik. 10’un üzerinde temsilcilik muahedesi yaptık. Yurt dışında Rusya, Libya ve Suudi Arabistan’da taahhüt işleri yaptık. Ancak taahhüt işleriyle imalat işleri birbiriyle çakıştı. İmalat yaptığımız aygıtları taahhüt yapan firmalara satamıyorduk. Bu sefer taahhüdü bırakıp büsbütün imalat ve temsilciliğe döndük. Şirketi Ankara’dan İstanbul’a naklettik. Sonrasında İzmir’de çok büyük ve çağdaş bir fabrika yaparak imalatımızı oraya taşıdık. Şu anda üç yabancı firmayla; Japon Mitsubishi, Amerikan Lennox ve Amerikan-İsveç firması Munters ile iştiraklerimiz ve knowhow mutabakatlarımız var. Bir de kendimizin Form tesisler, Form eserler ve danışmanlık firmalarımız var. Üç yerli firma, üç tane de yabancı ortaklı firma olarak devam ediyoruz.

● İklimlendirme kesimine girişinizin öyküsünü dinleyebilir miyiz?

Emekli Sandığı’nda çalıştığım periyotta meslek hayatımı belirleyen ve iklimlendirme kesimine girmemi sağlayan bir olay tesadüfen gerçekleşti. Bir gün ofiste otel projelerini tetkik ediyordum. Genel müdür beni görünce ne yaptığımı sordu. Dedim ki: “Projelere bakıyorum. Gerekli denetimleri yapıp tasdik edeceğiz.” Gözü kral dairesine takıldı. “Buradaki ekipmanları hiç kullandınız mı?” dedi. Ben de şaşırmıştım. “Hayır” dedim. İstanbul’a geldiğimde Sirkeci otellerinde kalıyordum. (Gülüyor) “Peki.” deyip gitti. İki üç saat sonra genel sekreter telefon etti. “Üç tane fotoğraf, bir de nüfus kâğıdını getir.” “Hayrola. Ne oluyor?” dedim. “Almanya’ya gidiyorsun” dedi. Genel müdür aramızdaki konuşmamızdan sonra “Genç arkadaşları Avrupa’ya gönderelim, bilgilerini, görgülerini artırsınlar” demiş ve bu tarafta bir karar alınmış. Bizi Ulus İşhanı’ndaki denetim mühendisiyle bir arada Almanya’ya gönderdiler. 10 gün orada otelleri gezdik, makine dairelerini dolaştık. Böylelikle ufk umuz açıldı. Orada çalıştığım surece dört defa Avrupa’ya gittim. Görüşmeler ve satın almalar yaptım. Çok büyük bir yararı oldu bana mesleksel manada.

“BABAM BİZ ÖLMÜŞÜZ”

● Unutamadığınız enteresan bir anınızla devam edebilir miyiz?

Bir gün Ankara Toplumsal Sigortalar Müdürü Turgut Beyefendi beni aradı. “Sana iki arkadaş gönderiyorum. Onları bir dinle, ondan sonra görüşürüz” dedi. İki kişi geldi. Biri Adana şivesiyle “Babam biz ölmüşüz” dedi. Perişan haldeydi. Neyse anladık ki Adana Toplumsal Sigortalar Hastanesi’nin iklimlendirme tesisatı için iki kez ihaleye çıkılmış. Hiç kimse almamış. Üçüncü sefer çıkıldığında bu şahıslar almış. Bir de teminat mektubu vermişler. Adamlar başlayın deyince bunlar işin farkına varıp demişler ki: “Biz klimadan anlamayız. Biz kilim işi diye bu ihaleye girdik.” Doğal kurum da ihaleyi alan birisini bulduğu için bunları bırakmak istememiş. Sonra neyse Ankara’daki başka firmalarla toplandık. İşleri bölüşüp projeyi tamamladık. Ortadan 3-4 ay geçti. Ofise geldiğim vakit baktım bu iki arkadaş oturuyor. “Hayırdır” dedim. “Arıza mı var? Çalışmıyor mu?” “Yok ağam,” dediler. “Teklif almaya geldik. Klimacı olduk biz de.”

● Büyük otel kümelerine da işler yaptınız. Bunlardan birini anlatabilir misiniz?

Ankara Dedeman’ın tesislerini yapmıştık. Çok mutlulardı. Yaptıkları öbür tesisler için de bizden teklif istediler. Biz de devamlı çalıştığımız için çok düzgün bir teklif hazırladık. Kuruşu kuruşuna maliyet çıkardık, kâr marjını çok düşük tuttuk. Kemal (Dedeman) Beyefendi ile görüşmeye gittik. En son o karar verecekmiş. “Sizden mutluyuz. Devam etmek istiyoruz fakat fiyatınız çok pahalı” dedi. “Kemal Beyefendi, biz sizinle devamlı çalışmayı düşündüğümüz için bunların hepsini çıkardık. Bakın bize kalan marj şu kadar” dedim. “Yok” dedi, “tenzilat yapacaksınız.” “Yapamayız” dedim. “Yüzde beş” dedi. “Olmaz” dedim. “Peki yüzde bir de yapamaz mısınız?” dedi. “Hayır” dedim. “O vakit vermiyorum” dedi. Herkes şaşırdı doğal. Neyse biz ayrıldık. Sonra dediler ki “Ne yaptınız siz? Bu Kemal Bey’in huyudur, kesinlikle pazarlık eder.” “Ben ne bileyim? Ben açıkça ne yaptığımızı size gösterdim” dedim. “Keşke söyleseydik. Buna bir pazarlık hissesi koyun” dediler. Dedeman’a verdiğimiz sonraki tekliflere kesinlikle üç beş pazarlık hissesi koymaya başladık.

EMEKLERİMİZE DEĞDİĞİNE İNANIYORUZ

● Kendi dalınıza yayınlar kazandırdınız.

Sektörümüzde bir devir maalesef hiçbir bilgi ve doküman yoktu. Uzun süre ne yapalım da dala yardımcı olalım diye düşündük. Sonra dalın bugüne kadar yaptığı işleri derleyip toparlamaya karar verdik. Yaklaşık üç sene uğraştık, bütün firmaları dolaştık ve maalesef gördük ki birçok firmanın hakikat dürüst bir arşivi yok. Örneğin bölüme birinci başlayanlardan Tokar firmasının kurucusu Todari Karakaş’ın fotoğrafını bulamadık firmadan. İsviçre’de vefat etmiş, oradaki ailesinden fotoğraflarını alıp albüme koyduk. Çok önemli bir efor sonucunda “Duayenlerin Tanıklığında Türkiye Klima Sektörü” isimli kitabımız ile dalın tarihçesini ortaya çıkardık ve 50. yıldönümümüzden önce bu yapıtı yayınladık. Emeklerimize değdiğine inanıyoruz. Sonra da kendi kurum tarihimizi içeren “İlk Günden Bu Güne Form Kümesinin Klima Dalındaki 56 Yılı” isimli kitabımızı hazırladık. Kimler çalıştı bizimle? Kimlerle iş yaptık? Yüzlerce, binlerce iş yapmışız, biz bile unutmuşuz bir kısmını… Arşivlerden çıkarıp bu kitapta toparladık. Bu iki kitabı bölüme ikram ettiğimize mutluyuz.

Turgut Özal vaktinde turistik tesisler için alınacak aygıtların sıfır gümrüğe tabi olması uygulaması çıkınca yükümüzü temsilciliğe verdik. 10’un üzerinde temsilcilik mutabakatı yaptık. Ama taahhüt işleriyle imalat işleri birbiriyle çakıştı. İmalat yaptığımız aygıtları taahhüt yapan firmalara satamıyorduk. Bu sefer taahhüdü bırakıp büsbütün imalat ve temsilciliğe döndük.

Banka bizim işi durdurdu

İzmir’de bir özel bankanın tüm şubelerine Dunham Busch vidalı soğutma kümesi satmıştık. Rakip firmalardan birisi müşterimize “Bu makineler kaynaklıdır, arıza yaptığı vakit kompresörün tamiri mümkün olmaz. Onun için de Amerika’ya gönderilmesi gerekir” demiş. Banka bizim işi durdurdu. Amerikan firması makine açılıp kurcalanmasın diye dış korumasını kaynaklı yapıyordu. Firmaya “Flanjlı olarak imal edemez misiniz?” dedik. “İmkânı yok” dediler. Biz de oturduk, kompresörün korumasını kaynakla açtık, dış korumalarını kaldırdık ve fl anj taktık. Kompresörün çalışmasına mani olacak bir tadilat değildi bu. Üretici firma buna müsaade etmediği için o vakit dedik ki “Firmanın yerine biz garanti veriyoruz.” Neyse banka böylelikle işe devam etmemize müsaade verdi. Ondan sonra öbür müşterilere de “Biz bunları açarız, size bu türlü veririz” demeye başladık. Ve bizim satışlarımız oldukça arttı. Rekabet bize yaradı.

Güzelim fabrikayı tarla fiyatına sattılar

● Hüzün duyduğunuz bir işiniz oldu mu?

Kırşehir’de Avrupa’daki emekçiler tarafından hükümetimizin teşvikiyle bir kooperatif kurulmuştu. Bu kooperatif bir kültür mantarı fabrikası yapmaya karar verdi ve iki kamu bankası bu kuruluşa dayanak oldu. Anahtar teslimi işi aldık. İsviçreli danışman firmanın nezaretinde pek güzel gidiyorduk. Ancak 74 yılında bir ekonomik kriz patladı. Neredeyse konserve imalatları da bitmek üzereydi lakin firma para derdine girdi. O vakit da bankalar firmaya krediyi ödeyin diye baskı yapmaya başladı. Personellerin maaşları ödenemiyor, materyal alınamıyordu. Biz de paramızı alamıyorduk. 3-4 ay dayandık, baktık olacak üzere değil. Bankalardan toplantı rica ettim. Ankara’da genel müdür muavinleriyle oturduk. Vaziyeti anlatıp Türkiye’nin bu türlü çağdaş tesislere gereksinimi olduğunu söyledim. Firmayı biraz destek etmelerini rica ettim. Bana verdikleri yanıt şu oldu: “Bu fabrikanın yeri çok pahalı. Burası satıldığı takdirde biz kredimizi alabiliyoruz. Siz düşünün” Şoke oldum ve dedim ki “Siz bu zihniyetle Türkiye’de sanayi yapamazsınız.” O güzelim fabrikayı tarla fiyatına sattılar. En çok üzüldüğüm hususlardan biridir.