Hilal SARI
Avrupa eylül ayı son imalat PMI bilgilerinin beklentilerin altında gelmesi ve İsviçre merkezli yatırım bankası Credit Suisse’in sermaye durumuna yönelik kaygıların devam etmesiyle Avrupa borsaları haftaya düşüşle başladı. TSİ 12:00 itibariyle DAX, FTSE, CAC, ve Euro Stoxx’ta düşüşler yüzde 1’i aştıktan sonra endeksler öğlenden sonraki süreçlerde kayıplarını bir nebze toparladı lakin nakdî sıkılaşma, güç darboğazı ve finans piyasalarına ait kaygılar bilhassa Avrupa borsalarını huzursuz ediyor. Euro/dolar paritesi de daralmanın derinleştiğini gösteren PMI bilgileri sonrası tekrar 0,97’ye geriledi. Dolar endeksi ise hala 112,206 seviyesiyle 20 yılın tepesinde.
Yeni gaz kesintileri durumu daha da kötüleştirecek
S&P Küresel tarafından açıklanan eylül ayı son imalat satın alma yöneticileri endeksi (PMI) Avrupa genelinde imalat bölümünde daralmanın hem artan maliyetler hem de zayıflayan taleple derinleştiğini gösteriyor. Ana etken geçim maliyetlerindeki artışın talebi yavaşlatması lakin güç maliyetlerindeki artış da bilhassa güç ağır üreticilerde imalatı giderek daha da kısıtlıyor. Rusya’nın İtalya ve Moldova üzere ekonomilerde doğalgaz musluklarını daha da kısmaya başlaması, ekimde işlerin daha da kötüleşebileceğine işaret. Euro Bölgesi İmalat PMI artan hayat masraflarının tüketicilerin harcama yapmaktan kaçınmasına yol açması ve artan güç masraflarının üreticilerin üretimi azaltmasına yol açmasıyla son 27 ayın en düşük düzeyi olan 48,4 seviyesine geriledi. Ağustosta bilgi 49,6 olarak açıklanmıştı. İmalat dalının toplam üretimi de PMI datalarına nazaran azalmaya devam ediyor. ABD imalat kesimi eylülde büyümeye devam etse de hem yeni siparişler hem de istihdam ISM datalarına nazaran beklentilerin üzerinde daraldı ve ISM tarafından açıklanan İmalat PMI 52,2’den 50,9’a geriledi. S&P Küresel ABD İmalat PMI ise 51,5’ten 52’ye yükseldi.
Çirkin kombinasyon: Resesyon ve enflasyon”
S&P Küresel Market Intelligence Başekonomisti Chris Williamson eylül en son PMI datalarına ait raporda “Resesyonda bir imalat kesimi ve artan enflasyon baskılarının oluşturduğu berbat kombinasyon Euro Bölgesi iktisadının görünümüne ait kaygıları artıracak” diyor. Williamson, pandeminin başındaki katı karantina devri hariç tutulduğunda Euro Bölgesi üreticilerinin global finansal krizin en berbat devrinden bu yana hiç bu türlü bir ölçekte talep ve üretim düşüşü kaydetmediğini aktarıyor.
ALMANYA: Yeni siparişlerdeki sert düşüş ve güç fiyatlarındaki sert yükselişler imalat kesimindeki şartları daha da kötüleştirdi. İmalat PMI 47,8 ile 27 ayın en düşüğünde. Ağustosta endeks 49,1 seviyesindeydi. Kuzey Akım 1 boru sınırının kapatılması sonrası üreticilerin önümüzdeki periyoda ait üretim beklentileri süratle düşüyor. Hem talepteki düşüş hem de güç maliyetleri daralmanın itici güçleri.
İNGİLTERE: Eylülde imalat bölümünün yeni siparişlerinde 4. ve toplam üretiminde 3. aylık daralma kaydedildi. İmalat PMI ağustostaki 47,3 seviyesinden 48,4’e yükselse de, faaliyetler beklentinin altında kaldı. Öncü PMI verisi 48,5 olarak açıklanmıştı. Sterlindeki düşüşle kur daha rekabetçi hale geldiği halde ihracatta düşüş devam ediyor. Fabrikalar hem İngiltere’de hem de ülkenin ihracat pazarlarında pazar şartlarının zorlaştığını aktarıyor.
İTALYA: İmalat üretimi Nisan 2020’den bu yana en yüksek süratte düştü. Yeni siparişlerde 5. aylık düşüş kaydedildi. İmalat PMI eylülde hafif bir artışla 48,3’e yükselse de dal hala daralma bölgesinde.
FRANSA: İmalat kesiminde yalnızca global krizler periyodunda görülen çeşitte keskin bir bozulma yaşanıyor. İmalat üretimi Mayıs 2020’den bu yana en keskin düşüşü kaydetti. Eserlere olan talepte çok keskin bir düşüş var. İmalat PMI, 50,6 seviyesinden 28 ayın en düşük seviyesi olan 47,7’ye geriledi.
İSPANYA: Daralma sürüyor. Üretici enflasyonu tekrar yükselişte ve talepteki bozulma imalat üretimini ve yeni siparişleri düşürüyor. İmalat PMI 49,9’dan 49 seviyesine geriledi.
HOLLANDA: Genel iş şartları eylülde iki yıl sonra birinci sefer berbatlaştı. İmalat PMI 49’a geriledi.
POLONYA: Bölüm 5 aydır daralıyor. İmalat PMI ağustostaki 40,9 seviyesinden eylülde 43 seviyesine yükselse de Avrupa genelinde en sert daralmalardan biri kaydediliyor.
RUSYA: İmalat PMI 52 ile Mart 2019’dan bu yana en yüksek seviyeye yükseldi.
ASEAN imalat PMI 11 ayın zirvesinde
Hindistan’da İmalat enflasyonu 23 ayın en düşük seviyesine geriledi, üretim çok güçlü büyüdü. Tayland imalat dalı anket tarihinin en güçlü büyümesini kaydetti. Endonezya’da imalat bölümünde iş şartları güzelleşmeye devam ediyor. Vietnam’da kesimin büyümesi eylülde de devam etti. Filipinler’de imalat üretimi artışta ve yeni siparişler büyümeye döndü. Japonya’da yeni imalat siparişlerinde eylülde iki yılın en keskin düşüşü görüldü. Malezya’da yeni siparişler altı aydır birinci sefer yavaşladı.
“Credit Suisse itimat tazelemeye çalışıyor”
Avrupa’da sistemik risk kaygılarının lisana getirilmesine yol açan İsviçre merkezli yatırım bankası Credit Suisse’in yöneticileri, Financial Times’da yer alan habere nazaran haftasonu boyunca büyük müşterilerine, kontrat tarafl arına ve yatırımcılara likidite ve sermaye durumlarına dair inanç vermeye çalıştı. Yılbaşında 9 İsviçre Frangı’nın üzerinde olan bankanın payları pazartesi açılış sonrası düşüşünü sürdürdü ve 3,52 franka kadar geriledi. Bankanın risk primi olarak görülen 5 yıllık ve 14 yıllık CDS’leri ABD’de Lehman Brothers’ın çöktüğü devirdeki seviyelerine yaklaşmış durumda.
Truss geri adım attı, sterlin yükselişte
İngiltere Başbakanı Liz Truss, misyona geldikten sonra aldığı birinci kıymetli ekonomik kararında geri adım attı. İngiltere hükümeti Merkez Bankası’nın (BoE) sıkılaştığı bir devirde gelir piramidinin üst kesitlerine büyük takviyeler sağlayacak dev vergi indirimi paketinde sterlinde yaşanan sert düşüşler ve IMF üzere kurumlardan gelen ikazların akabinde U-dönüşü yaptı. Dolar karşısında tarihi taban 1,0356 düzeyine kadar gerileyen sterlin, Maliye Bakanı Kwasi Kwarteng’in pazartesi yaptığı ‘U-dönüşü’ açıklamasıyla tekrar 1,1281 seviyesine kadar çıktı ve TSİ 16:08’de 1,1220 seviyesinden süreç gördü.
