Şebnem TURHAN
Türkiye’de pay senedi ve devlet tahvillerinden son yıllarda daima çıkış yapan yabancı yatırımcının bu menkul değerlerdeki hissesi tarihi en düşük düzeye geriledi. Yabancının pay senedinde yüzde 31,67’ye tahvillerde ise yalnızca yüzde 0,83’e kadar indi. Yüksek enflasyon nedeniyle getiri arayışındaki yerli yatırımcının ise tek seçeneği olarak duran Borsa İstanbul’da ise yabancı yokluğunda çok sert ve süratli yükseliş ve düşüşler ise yaşanmaya dün de devam etti. Analistlerin sığ piyasa olarak nitelendirdiği borsada dün edinilen bilgiye nazaran güçlü beklenen bilanço raporlarının tesiriyle bir yabancı bankanın düşük bir ölçüde bile olsa alım buyrukları vermesi bankacılık paylarında gün içinde yüzde 10’a varan yükseliş yaşattı. BİST100 endeksinde de yüzde 5’e varan yükseliş gözlendi.
Hissede bu yılki çıkış 3.5 milyar dolar
Yabancı yatırımcı son 5 yıldır Türk finansal yatırım araçlarından daima çıkış yapıyor. 2020 yılında 4.25 milyar dolar ve 2021 yılında 1.43 milyar dolar pay senedi portföylerini azaltan yabancı yatırımcılar 7 Ekim 2022 itibariyle ise bu yıl pay senedi piyasasından 3.48 milyar dolarlık daha çıkış yaptı. Son iki yılda yapılan 5.7 milyar dolarlık çıkışın üzerine bu yıl da yaklaşık 3.5 milyar dolarlık satış daha eklendiğinde 2020’den beri yabancının payda satışı 9.2 milyar doları aşmış durumda. 7 Ekim itibariyle yabancı yatırımcının son 1 yıllık pay senetlerinden çıkışı da 3.54 milyar dolara ulaştı. Yabancı yatırımcının 2020 yılında en yüksek olarak yüzde 66’ya ulaşan yabancının paydaki hissesi yıl ortalamasında yüzde 50’ye gerilerken 2021’de bu oran yüzde 40’a kadar indi. Bu yıl ise gerilemesini aralıksız sürdürerek yüzde 31,67’ye düştü.
Devlet iç borçlanma senetlerinde de durum birebir. Bir periyot yüzde 30’lara kadar gelen yabancının devlet tahvillerindeki hissesi son yıllarda epey süratli düşüyor. Ocak 2020’da yüzde 11,6 düzeyinde olan yabancının tahvillerdeki hissesi 2020 Nisan’a gelindiğinde yüzde 7 düzeyine kadar indi. 2020 sonunda ise artık yabancının hissesi yüzde 4’ün altına geldi. 2021 yılında yüzde 4 düzeyinde seyreden yabancı hissesi 2022 yılına ise yüzde 3’ün altında başladı. Bu düşüş yıl uzunluğu daima devam etti ve evvel 1 düzeylerine ve temmuz itibariyle de yüzde 1’in altına geriledi.
Bu yıl satışları 5.5 milyar doları aştı
7 Ekim haftası itibariyle de yabancının tahvildeki hissesi yüzde 0,83 ile tarihi en düşük düzeyini görmüş oldu. Merkez Bankası datalarına nazaran bu yıl yabancının tahvildeki çıkışı 2 milyar doları aşmış durumda. Son 1 yıldaki satışları ise 2.66 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.
Merkez Bankası bilgilerine nazaran 7 Ekim haftasında da yabancılar pay senedinde 136 milyon dolar net satış gerçekleştirdi. Tahvildeki 87 milyon dolar ve şirket borçlanma senetlerindeki 3 milyon dolar satışlarıyla birlikte haftalık satış 226 milyon doları buldu. Yılbaşından 7 Ekim haftasına kadar yabancının Türk menkul değerlerinden çıkışı da 5.5 milyar doları aşmış vaziyette.
‘Yabancı anlayana kadar uzak duracaktır’
TOBB ETÜ Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat, borsada bilhassa borsada hissedar olan ve uzun vadeli olarak saplanıp kalmış fonlar dışında yabancı kalmadığını lisana getirdi. Murat, devir periyot yabancı girişi diye belirtilenin ise ‘vur-kaç’ peşindeki günlük süreç yapan ufak tefek ölçüler olduğunu söyleyerek yabancının kısa vadede Türkiye’ye geleceklerini de pek zannetmediğini vurguladı. Murat şöyle konuştu: “Vur kaç peşinde yatırımcıların yanı sıra seçim rallilerine iştirak sağlayabilir yabancı yatırımcılar. Fakat çok kısa vadeli düşünen yabancılar olacaktır bu girişleri yapan. Evvelki yıllardaki üzere yabancıların Türk finansal varlıklarına katılacaklarını düşünmüyorum. Türkiye’ye geri dönmek için de yabancı yatırımcılar seçim sonucuyla bir arada seçim sonrasında yapılacakları görmek isteyeceklerdir. Islahatlar ne olacak, mevcut siyasetler devam mı edilecek? Kur muhafazalı mevduat üzere ki KKM’de 85 milyar dolar para birikti, görünen o ki seçime kadar bu 100 milyar doların üzerine çıkacak. Muazzam bir sayı bu seçim sonrasında bu KKM’den vaz mı geçilecek? Yabancı yatırımcılar uygulanan iktisat siyasetlerini anlamaya çalışıyorlar fakat anlayamıyorlar. Yüksek enflasyona karşın bu halde faiz siyasetinin sürdürülmesini anlayamadıkları için anlamadıkları yerde olmuyorlar. O nedenle toz duman kalkana kadar iktisat siyaseti yabancılar için daha anlaşılır hale gelene kadar yabancı Türk finansal varlıklardan uzak duracaklardır.”
Marbaş Menkul Genel Müdür Yardımcısı Soner Kuru, TL varlıklar açısından yabancı çıkışının dünden bugüne sebepleri ne ise, bugün itibariyle o sebepler büyük ölçüde masada durmaya devam ettiğini lisana getirerek “Diğer taraftan son birkaç yıldır takip ettiğimiz global likidite bolluğu devrinde dahi epey sonlu seyreden yabancı takaslarının; yurt dışının sıkılaştığı bu periyotta artması ihtimalini epey zayıf görüyoruz” dedi.
Tera Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan da mecbur kaldıkları ortağı oldukları paylar dışında yabancı yatırımcının kalmadığına işaret ederek “Ülkede inanılmaz bir olumsuz haber gelmedikçe (Rusya-Ukrayna savaşında olan gibi) ya da frontier market olmazsak yabancının satacağı mal kalmadı kayda paha olarak. Ve bu kaidelerde yabancı yatırımcının geri döneceğini düşünmüyoruz” diye konuştu.
Yabancı olsaydı bu biçim sert hareketler sık sık yaşanmayabilirdi
Borsa İstanbul yüksek enflasyonda getiri arayışındaki yatırımcının tek alternatifi durumunda. Yabancı hissesinin yüzde 31,67’ye kadar gerilediği ve analistler olarak sığ piyasa isimlendirilmesi yapılan Borsa İstanbul’da dün tekrar çok sert yükseliş hareketleri yaşandı. Güçlü beklenen bilançolar nedeniyle bilanço devri öncesi yükseliş borsada bekleniyordu fakat analistler dün bankacılık paylarında yüzde 10’u BİST100’de yüzde 5’i aşan yükselişlerin biraz fazla olduğu görüşünde. BİST100’de uzmanların 4000 endeks amacı bulunsa da bu kadar süratli ve kısa vakitte gayeye ulaşılması beklenmiyordu. Çok süratli hareketleri sağlıklı bulmayan analistler sert yükselişin sert düşüşü olduğu ihtarını da yaptı. TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat yabancı yatırımcılar eskisi üzere Türk pay senetlerinde olsaydı borsadaki geçen ay yaşanan hareketin gerçekleşmeyeceğini lisana getirdi. Yabancıların piyasada olmasının bir avantajının da fiyat keşfi konusunda kolaylık sağlamaları olduğunu vurgulayan Murat şöyle konuştu: “Hisse senedinin adil fiyatının ne olduğunun hesaplanmasında yabancı yatırımcıların büyük rolü oluyordu, evvelki yıllarda gördük. Yabancının olmadığı yerde de son pay senetlerinde gözlendiği üzere durumlar yaşanıyor. O harekette yabancı olsaydı yabancı çabucak satar ve yükselişi durdururdu. Fiyat keşfi konusunda yabancıların takviyesi düzgün oluyordu. Yabancı ve yerlinin istikrarlı bir dağılımının olması hem tahvil bonoda hem payda adil fiyatın oluşmasında çok kıymet taşıyor.” Marbaş Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Soner Kuru da bundan bir kaç sene öncesine kıyasla oransal olarak çok daha fazla yatırımcının takasları görmek istediğini belirterek “Şirket değerlemek yerine daha çok X aracı kurum almış alalım, Y aracı kurum satmış satalım tahlili var. Bu da iki istikamete volatiliteyi arttırıyor, yabancı süreçleri genelde kurumsal olduğu için onlar daha çok kimin ne yaptığına bakmadan fiyata nazaran süreç yaparlardı. Haliyle volatilitenin arttığı günlerde piyasanın aksi tarafında emniyet supabı fonksiyonu görüp alışın ya da satışın derinleşmesine mahzur olurlardı. Artık bu yok, haliyle alıcılı günlerde de satıcılı günlerde de hareket derinleşiyor” diye konuştu.
Yerlinin pay senedi varlıkları 1 trilyon lirayı aştı
Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), 2022 yılı Eylül ayı “Finansal Piyasa Özet” datalarını açıkladı. TSPB bilgilerine nazaran, yerli yatırımcıların hisse senedi varlıkları 1 trilyon lirayı aşarak tarihi rekor düzeye ulaştı. TSPB bilgileri, 2021 yılı sonunda 524.7 milyar lira olan yerli yatırımcıların hisse senedi varlıklarının, dokuz ayda yüzde 97,4 artarak 2022 Eylül sonunda 1 trilyon 36 milyar liraya çıktığını ortaya koydu. TSPB’nin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) kaynaklarından derleyerek hazırladığı “Finansal Piyasa Özet” datalarına nazaran, yerli yatırımcıların hisse senedi varlıkları Eylül 2021- Eylül 2022 devrini kapsayan bir yılda ise yüzde 157 oranında arttı. Varlıklardaki büyüme enflasyonu yendi yerli yatırımcıların hisse senedi varlıklarındaki kelam konusu büyüme, gerek yıllık (TÜFE yıllık yüzde 83,45) gerekse dokuz aylık (TÜFE dokuz aylık yüzde 52,40) enflasyonun üzerinde gerçekleşti. Öbür bir tabirle TSPB dataları, gerek yıllık bazda gerekse bu yılın dokuz ayı itibariyle hisse senetlerine yatırım yapan yerli yatırımcıların, tasarruflarının enflasyon karşısında korunduğunu gösterdi. Bu yıl eylül sonu itibariyle 1 trilyon 36 milyar lira olan yerli yatırımcıların hisse senedi varlıklarının, 498 milyar lirası kurumsal yatırımcılar ve hukukî şahıslara, 537 milyar lirası ise kişisel yatırımcılara ilişkin. Borsa İstanbul hisse senedi piyasasında, bakiyeli yatırımcı sayısı da artmaya devam ediyor. 2021 yılı sonunda 2 milyon 355 bin olan Borsa İstanbul hisse senedi piyasasındaki bakiyeli yatırımcı sayısı, dokuz ayda 313 bin artarak, eylül ayında 2 milyon 688 bine çıktı. TSPB datalarına nazaran, bu yılın dokuz ayında yerli yatırımcıların finansal varlıklarında en yüksek oranlı büyüme, hisse senetlerinin yanı sıra TL mevduatlarda yaşandı. KKM tesiriyle, bu yılın başından itibaren yerli yatırımcıların TL mevduatları istikrarlı büyüdü.
