İş dünyasının yanı sıra tüketiciler de rekor negatif faize karşın finansmana erişim zorlukları yaşıyor. Olağan periyotlarda yüzde 30-35 ortasında bulunan ferdî krediler ve kredi kartlarının toplam krediler içindeki hissesi, BDKK datalarına nazaran uzun yılların akabinde birinci defa yüzde 20’nin altına indi. Bir yandan kredi kullanımı yavaşlarken, başka yandan da borcunu ödeyemeyelerin sayısı artıyor. Ağustos itibariyle, yükü kredi borcu olmak üzere son bir yılda ödeme yükümlülüğünü vadesinde yerine getiremeyen ferdi kredi ve kredi kartı borçlularına 516 bin kişi daha eklendi ve sayı 4 milyon 160 bine ulaştı.
Vatandaşın finansmana erişim sorunu daha da büyük
360 Derece Ekonomik Konjonktür / Talip Aktaş
Kredi sistemi bozuldu… Faiz oranlarının rekor negatif düzeylere gelmesine karşın, endüstrici, ihracatçı ve KOBİ’lerin bilhassa son bir yıldan bu yana giderek daha yüksek sesle lisana getirdiği finansmana erişim sorunu, yalnızca ticari krediler tarafında yaşanmıyor. Tüketici tarafında da birebir sorun var; hem de daha şiddetli biçimde. BDDK bilgilerine nazaran, ferdî krediler ve kredi kartı bakiyesinin bankacılık bölümünün toplam kredileri içindeki hissesi son yıllarda dramatik bir düşüş gösteriyor. Olağan periyotlarda yüzde 30-35 bandı içinde seyreden ferdî krediler ve kredi kartlarının toplam kredilere oranı, 2022 yılında yüzde 20’nin altına geriledi. Kredi gelişmelerinde ortaya çıkan tablo ve nedensonuç bağı ana çizgileriyle şöyle:
■ Gerçek fiyatlar geriledi: Yüksek enfl asyonla birlikte yaşanan pahalılık, tüketici kredilerinin ana kalemlerini oluşturan konut, araba ve muhtaçlık hususlarında fiyatları birçok kişi için ödeme kapasitesinin üzerine taşıdı. Yüksek enfl asyon karşısında gerçek olarak gerileyen alım gücü, satın alma eğilimini ve buna yönelik kredi talebini de aşağı çekiyor.
■ Krediler baskılanıyor: Tüketici kredileri ve kredi kartıyla yapılan satın almalara taksit sınırlaması uygulanıyor. Bir yandan taksit sayısı azaltılırken, bir yandan da bankalara, kullandıracakları ferdî kredilere yüksek oranda düşük faiz getirili devlet tahvili tutma mecburiliği getirilmesi, bankaların kişisel kredi kullandırma iştahını azaltıyor.
■ Bankalar seçici davranıyor: Yaşanan ödeme zahmeti, bankaların ferdî kredilerde daha seçici davranmasına yol açıyor. Düşük gelirli ve kredi notu zayıf tüketicilerin kredi talepleri kabul edilmiyor ya da sonlu ölçüde kredi veriliyor.
■ Kompozisyon değişti: Yüksek enfl asyon ve gerçek fiyatlardaki erozyon, ferdî kredilerin kompozisyonunu da değerli ölçüde değiştirdi. Toplam kişisel krediler içinde konut kredilerinin hissesi yüzde 40’lardan yüzde 28’e gerilerken, yükünü kısa vadeli nakit borçlanmanın oluşturduğu muhtaçlık kredilerinin hissesinin 5 puanlık artışla yüzde 44’ün üzerine çıktığı gözleniyor. Kredi kartı bakiyesinin hissesindeki artış ise çok daha yüksek; son bir yılda 6,5 puan artışla yüzde 26,5’e ulaşarak tarihi tepesini görmüş durumda. Tüketici tarafındaki tablo, vatandaşın öbür kredi tiplerine nazaran daha değerli olmasına karşın sıkıntı da olsa erişebildiği muhtaçlık kredilerine yöneldiğini ve kredi kartı limitlerini zorladığına işaret ediyor.
Bireysel kredi ve kredi kart borcunda olumsuzluk artıyor
Şebnem TURHAN
Bireysel tüketicinin yüksek enflasyon ve TL’nin paha kaybı karşısında eriyen alım gücü borçlarına da yansıyor. Türkiye Bankalar Birliği datalarına nazaran Ağustos 2022’de borcundan takibe düşen sayısı 181.2 bin bireye çıkarken borcu devam edenlerin sayısı ise tarihi en yüksek düzeye geldi.
Yüksek enfl asyon ve süratle bedel kaybeden Türk Lirası eşliğinde alım gücü çok önemli formda gerileyen bireylerin kredi ve kredi kartı borçlarını ödeyememe sorunu artıyor. Türkiye Bankalar Birliği datalarına nazaran ağustos itibariyle ferdî kredi ve kredi borcunu ödeyemediği için takibe düşen gerçek kişi sayısı 181 bin 299 oldu. Bu bireylerin 120 bin 453’ü kredi borcunu, 87 bin 264’ü ise kredi kartı borcunu ödeyemediği için zorda. Kişisel kredi ve kredi kartı borcu devam edenlerin sayısı ise ağustos itibariyle 4 milyon 158 bin 602 gerçek şahsa ulaştı. Geçen yıl ağustosa nazaran yüzde 14,2’lik bir artış yaşanırken gerçek kişi sayısında yükseliş ise 516 bin 695 oldu.
Takibe düşende sıçrama Ekim 2021’de yaşandı
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) 2020’da pandemi periyodunda bankalara yönelik devreye aldığı alacakların takibe atma süresindeki esneklik uygulaması Eylül 2021’den itibaren kademeli olarak kaldırılmaya başlandı. Ocak 2022 itibariyle ise tüm esnekliklere son verildi. Esnekliklerin kademeli olarak kaldırılmaya başlanması Merkez Bankası’nın faiz indirim döngüsünü başlattığı ve yeni Türkiye İktisat Modeli’nin devreye alındığı Eylül 2021 ile de birebir periyoda denk geldi.
Hem esnekliklerin kaldırılması hem de siyaset faizindeki indirimlerle TL’nin kıymet kaybındaki hızlanma kredi ve kredi kartı borcunu ödeyemediği için takibe düşenlerin sayısında değerli bir sıçramaya neden oldu. Eylül 2021’de Merkez Bankası birinci 100 baz puanlık faiz indirimi yaptığında kişisel kredi ve kredi kartı borcundan ötürü takibe düşen gerçek kişi sayısı 150 bin kişi düzeylerindeyken 200 baz puan indirimin geldiği ekim ile birlikte bu sayı evvel 300 bine dayandı ve akabinde 382 bin kişiyi aştı. 2022 ile birlikte tekrar 200 binli düzeylere düşen kredi ve kredi kartı borcundan yasal takibe düşen kişi sayısı haziranda 153 bine inse de ağustosla birlikte yine 181.3 bin bireye çıkarak yükseliş trendine geri döndü. Ağustosta Merkez Bankası Aralık 2021’den sonra birinci kere siyaset faizinde 100 baz puan indirim yapmıştı. Eylül toplantısında da 100 baz puanlık indirim devam etti.
Ayrıntılara bakıldığında ise ferdi kredi borcunu ödeyememiş ve yasal takibe düşen kişi sayısı geçen yıl sonundaki 200 binli düzeylerinden haziranda 95 bine gerilese de ağustosta 120.5 bine yükseldi. Kişisel kredi kartı borcunu ödememiş gerçek kişi sayısı da 155 bini Kasım 2021’de aşmışken bu yıl nisanda 73.1 bin düzeylerine kadar inmişti. Ağustos 2022’de ise yine 87.3 bine yükseldi.
Geçen yılın yüzde 65’ine 8. aydan ulaşıldı
Yıllara nazaran bakıldığında bu yıl ağustos itibariyle ferdî kredi ve kredi kartı borcunu ödememiş gerçek kişi sayısı 1 milyon 91 milyona ulaştı. Bu sayı 2021’in tamamında 1 milyon 704 bin kişi idi. Yani bu yılın 8 ayında geçen yıl borcundan ötürü takibe düşenlerin yüzde 65’ine ulaşılmış oldu. 2020 yılında pandemi nedeniyle Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun devreye aldığı tedbirlerle borçların takibe atılması zorlaştırılmıştı. Bu sayılara da yansıdı ve 2020’nin tamamında kişisel borcundan ötürü takibe düşen sayısı 690 bin bireyde kaldı. 2019 yılında 1 milyon 404 bin kişi, 2018 yılında ise 1 milyon 389 bin kişi kişisel kredi ve kredi kart borcundan ötürü takibe düştü. Global krizin tesirlerinin hissedildiği 2009 yılında ise bu sayı 1.5 milyon düzeylerindeydi.
Borcu devam edenlerin sayısı tarihi zirvede
Aylık ve yıllık olarak takibe düşenlerin yanı sıra Türkiye Bankalar Birliği borcunu ödeyememe durumunun devam ettiği kişi sayılarını da yayımlıyor. Bu yıl ağustos itibariyle ferdî kredi borcunu ödememiş gerçek bireylerden borcu devam etmekte olan kişi sayısı 3 milyon 48 bin 104 kişi oldu. Ferdî kredi kartı borcunu ödememiş gerçek şahıslardan borcu devam etmekte olan kişi sayısı da 2 milyon 725 bin 288 olarak hesaplandı. Böylelikle kişisel kredi ve kredi kartı borcunu ödememiş gerçek bireylerden borcu devam etmekte olan toplam kişi sayısı ise 4 milyon 158 bin 602 bireye ulaştı.
Yine geçen yıl faiz indirimlerinin birinci başladığı eylülde 3 milyon 641 bin 907 kişi düzeyinde olan borcunu ödeyememişler içinde borcu devam etmekte olanların sayısı ekimde 158.8 bin, kasımda 166.8 bin, aralıkta 103.2 bin kişi birden attı. 2022 ile birlikte aylık artış tek hanelere düşerken nisan ve haziranda ise evvelki aya nazaran düşüş gözlendi. Ağustosla birlikte ise borcunu ödememiş ve borcu devam edenlerin sayısı tarihi en yüksek düzeyine ulaşmış oldu.
Bireysel kredilerde tasfiye olunacak alacak oranı %2,5
TBB bilgilerine nazaran Ağustos 2022 itibariyle tasfiye olunacak alacaklar ise 203 milyar lira oldu. Tasfiye olunacak alacakların 192 milyar TL’si bankalara; 7.6 milyar TL’si finansal kiralama şirketlerine, 2.1 milyar TL’si faktoring şirketlerine ve 1.3 milyar TL’si de finansman şirketlerine ilişkin bulunuyor. Tasfiye olunacak alacakların toplam kredilere oranı Ağustos 2022 prestijiyle, bir evvelki yıla nazaran 1.3 puan azalarak yüzde 2,8’e geriledi. Öte yandan bankalar ve banka dışı finansal kuruluşlar tarafından kullandırılan ferdi krediler yüzde 40 artarak 1 trilyon 346 milyar TL’ye yükseldi. Ferdi kredilerin yüzde 43’ünü muhtaçlık kredileri, yüzde 27’ini konut kredileri, yüzde 24’sini kredi kartları ve yüzde 6’sını taşıt kredileri oluşturdu. Ferdi kredilerde tasfiye olunacak alacak oranı bir evvelki yıla nazaran 0.1 puan artarak yüzde 2,5 düzeyinde gerçekleşti. Ferdî kredi kullanan kişi sayısı (takipteki krediler hariç) son bir yılda yaklaşık 2 milyon kişi artarak 36,5 milyon kişi olurken, ortalama kredi bakiyesi ise 37 bin TL seviyesinde gerçekleşti. Ağustos ayında 264 bin kişi birinci kere kredi kartı, 107 bin kişi tüketici kredisi kullanırken, konut kredisi kullanan kişi sayısı 16 bin oldu. 168 bin kişi ise birinci kez kredili mevduat hesabı kullandı.
