Enerjinin maliyetleri içindeki hissesinin bu yılın başından bu yana 2’ye katlandığını söyleyen Zincir Mağazalar Derneği (ZMD) Lideri Serhan Tınastepe, Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendecileri Federasyonu (TAMPF) bünyesinde “enerji tasarruf komisyonu” kuracaklarını söyledi. Gazetemiz DÜNYA’ya özel açıklamalarda bulunan Tınastepe, AB’de güç tasarrufuna ait önemli tedbirler alındığına dikkat çekerek, “Yürüyen merdivenlerin kapanması, aydınlatmaların azaltılması, ısıtma üzere alanlarda tasarrufa gidildi. Bizde güç arzıyla ilgili olmasa da maliyetlerle ilgili önemli zahmetler var. Geçmişte tedbirler almıştık. Bu tedbirleri daha da artırmamız gerekiyor. Ticaretin doğal akışını bozmadan, tüketicileri mutsuz etmeden bu süreci nasıl yürütebiliriz diye çalışıyoruz” dedi.

2021’de 60 bin yeni istihdam

ZMD, organize perakendenin yaygınlaşması ve bu yolla kayıtlı iktisadın büyümesine katkı sağlayan derneklerden biri. 2021 sonu itibariyle teknolojiden kozmetiğe, yapı marketten moda perakendesine, Türkiye’nin en büyük perakendecileriyle 55 bin satış noktası, 360 bin istihdam ve 500 milyar TL’lik ciroyu temsil eden ZMD’nin Lideri Tınastepe, organize perakendenin gelişmiş ülkelerde yüzde 90, gelişmekte olan ülkelerde ise yüzde 70 hisse aldığı bilgisini vererek Türkiye’de ise bu oranın hala yüzde 35’ler üzere düşük bir düzeyde seyrettiğine dikkat çekti. Bu kapsamda organize perakendenin gelişimi açısından yapılacak çok iş olduğunu belirten Tınastepe, hem ZMD hem de üyesi bulundukları TAMPF’ın temel maksatlarından birinin Türkiye’de organize perakendenin gelişmesi ve toplam perakende içinde daha fazla hisse alması olduğunu belirtti.

Silikon Vadisi’nden çok IT’cimiz var

Organize perakendenin kayıtlı iktisat için hayati değere sahip olduğunu belirten Serhan Tınastepe, “Aldığımız ve sattığımız tüm eser ve hizmetler kayıtlı ve bu da iktisada önemli katma kıymet demek” dedi. Bir öbür değerli katkılarının kayıtlı istihdam olduğunu anlatan Tınastepe, “Perakende genç işsizliğin ilacı niteliğinde bir bölüm. Bugün Türkiye’de 3 gençten biri işsiz. Biz dernek olarak genç işsizliği Türkiye’nin en yakıcı meselelerinden biri olarak görüyoruz. Bölümümüzde çalışanların yüzde 85-90’ı 30 yaş altı. Nitelikli işgücü açısından da muazzam farklılık yaratıyoruz. Organize perakende dalında, finans dalından daha fazla finansçı, Silikon Vadisi’nden daha fazla IT’ci, sanayi bölümünden daha fazla mühendis çalışıyor” diye konuştu.

Ciroları 1 trilyon TL’ye dayandı

ZMD üyeleri, 2020’yi 320 milyar TL ciro, 50 bin satış noktası ve 300 bin istihdam ile kapatmıştı. Tınastepe’nin verdiği bilgilere nazaran geçen yıl prestiji ile mağaza sayısı 55 bine, çalışan sayısı 360 bine ve toplam ciro da 500 milyar TL’ye ulaştı. Bu yıl mağaza ve çalışan sayısında çok yüksek oranlı bir artış beklenmese de cirolarda gidişatın epeyce güzel olduğunu söyleyen Tınastepe, “Satışlar nerdeyse ikiye katlandı. Yılın son çeyreğinde neler olur bilemiyoruz lakin bu yıl temsil ettiğimiz markaların toplam ciroları 1 trilyon TL’yi bulabilir” dedi. ZMD üyeleri kesim ve markaya nazaran değişmekle birlikte adetsel satışlarda ise hala salgın öncesini yakalamış değil. Tınastepe, adetsel satışların 2019’un yüzde 5-15 ortasında değişen oranlarda gerisinde olunduğunu aktardı. ZMD markaları da dahil olmak üzere salgın devrinde perakende dalında faaliyet gösteren markalar, verimsiz mağazalarını kapatarak daha küçük ve verimli noktaları artırma yoluna gitmişti.

Mağazalaşma yavaşladı

Bu trendin sonuna geldiğine dikkat çeken Serhan Tınastepe, “Geçen yıl bu çalışmalar ile birlikte 5 bin civarında yeni mağaza açtı ZMD üyeleri. Bu yılın genelinde mağazalaşma manasında değerli bir büyüme beklemiyoruz. Zati mağazalaşma için yeni arz da yok. Üyelerimizin birçok gelişme alanlarını yurtdışı olarak görüyor. Türkiye’de artık her marka elindeki mağazalarını muhafazaya yönelik strateji izliyor” dedi. Tüm dünya ile eş vakitli yükselen enflasyon, Türkiye’de çok daha derin hissedilirken buna bağlı olarak tüketicinin alım gücü de gün geçtikçe eriyor.

İç talebi turist sürüklüyor

Tüm bu gelişmelere karşın turizmde yaşanan hareketliliğin tesiriyle iç talebin epeyce canlı seyrettiğini mecnun getiren Tınastepe, “Fiyatlar artış eğiliminde. Tüketiciler bu nedenle alımlarını öne çekiyor. Zira tüketicilerin finansal piyasalarda elindeki parasını enflasyon nispetinde kıymetlendirme bahtları yok. 3-5 ay sonra almayı planladığı bir eseri şimdiden almayı tercih ediyor. Bu durum maalesef beklenti enflasyonuna da yol açıyor. İç talebi canlı tutan bir öteki hadise ise turizm” dedi. Tınastepe, turistlerin olduğu bölgelerde yabancı alışveriş oranının markalara nazaran yüzde 20- 80 ortasında değiştiğini söyledi.

Sektörde tahlil bekleyen sıkıntılar:

■ İthal markalara uygulanan gümrük vergisi düşürülmeli. Turistler yalnızca deniz, kum ve güneşe değil alışverişe de geliyor. Konaklama ve yeme içmeye harcadıklarından daha fazla harcıyorlar. Yabancı markalarda vergiler nedeni ile kıymetli kaldığımızda bu ülke iktisadını de, yabancı markaların Türkiye yatırımı ve istihdamı da negatif etkiliyor.

■ Mağaza yatırımlarına turizm ve endüstriye olduğu üzere bir KDV istisnası gelmesi ve kiralarda KDV ve stopajın düşürülmesi gerekiyor. Kirada yüzde 18 KDV ödüyoruz stopaj yüzde 25. Bu bilhassa kayıt dışılığı da çok artıran teşvik eden bir durum. Hem bunların kayıt içine alınması açısından hem de makul düzeylere gelmesi açısından KDV’nin 8’e stopajın da 10’a indirilmesi ile ilgili beklentilerimiz mevcut.

■ Her şeye taksit var, kozmetiğe yok. Genelde kredi kartına taksit yasakları sıkılaştırma siyaseti olarak uygulanır. Altın, cep telefonu üzere birçok eserde taksit yasağını esnetildi lakin kozmetik yerinden kımıldamadı. Cari açığa olumsuz tesiri de yokken taksit yasağının hala devam etmesinin nedenini anlamıyoruz.

■ Yabancı ve yabancı ortaklı markalara döviz kiralaması haksız rekabete yol açıyor. Bu sorun giderilmeli. Örneğin bizim birebir bölümde iki üyemiz var. İkisinin de tıpkı AVM’de yan yana mağazaları var. İkisi de vaktinde 4 bin Euro ile kiralama yapmış. Şu an birinin kirası 50 bin, oburunun 70 bin TL. Bunun haksız rekabet olduğunu düşünüyoruz.

IT’ci bulunamıyor, departmanlar kilitlendi

Markaların yaşadığı problemlere değinen ve bu problemlerden birinin IT çalışanı bulamama olduğunu anlatan Serhan Tınastepe, “Şirketlerin IT departmanları kitlenmiş vaziyette. Zira yetişmiş işçi bulmakta önemli zahmet çekiyorlar. Türkiye’de yetişmiş IT’cilerin kıymetli bir kısmı ya yurtdışına gittiler ya da gitmeyip burada yurtdışındaki şirketler için çalışıyor. Türkiye’de kalıp İngiltere, AB, Dubai ABD’deki şirketlere iş yapıp döviz ile gelir elde etmeleri yaygınlaştı. Ülkemizin son süreçte yaşadığı yoksullaşma maalesef beyin göçünü hızlandırdı. Şu anda yeni bir iş istediğinizde şirketlerin IT departmanları 2 yılı bulan terminler veriyorlar. İşi, dışardan hizmet almak yoluyla yapalım diyorsunuz lakin orada da tıpkı durum kelam konusu. Ayrıyeten proje bedelleri de astronomik sayılara ulaşıyor. Şu an Türkiye’de şirketlerin gelişiminin ve dijital dönüşümünün önündeki en değerli mani IT alanında donanımlı takımlara ulaşabilme sorunu. Bu sorun, şirketlerin kendi başına çözebileceği bir sorun olmaktan çıktı. Bunun için tesirli bir kamu siyaseti lazım. Kamu özel işbirliği projeleriyle bu iş desteklenmeli, beyin göçünü bilakis çevirecek siyasetler uygulanmalı” sözlerini kullandı.

Tartışmalar daima 15-20 AVM etrafında dönüyor

AVM ve markalar ortasında yaşanan tartışmaların odağında daima birebir AVM’ler olduğunu anlatan Tınastepe, “2018’de kira kontratlarının dövizden TL’ye dönüşünden evvel 400 AVM’nin yaklaşık 380’inde zati sabitlenen kurdan daha düşük kira ödüyorduk. Sorun aslında 15-20 AVM’de idi. Sonra yaşanan tartışmalarda daima birebir AVM’ler ekseninde yaşandı” dedi.

Çalışan refahı için ekimde fiyat artışı planlıyoruz

Çalışanlar için şirketler şimdiden ekim ayında fiyat artışı planlıyor. Geneli prestiji ile bu devir şirketlerin çalışanlarının yanında durmaya çalıştığına dikkat çeken Tınastepe, “Çalışanlar, sabit gelirliler sıkıntı bir süreç yaşadı, yaşamaya da devam ediyor. Şirketler ise enflasyon ve turizm tesiriyle nispeten daha yeterli bir periyot geçirdiler. İş barışının bozulmaması ismine şirketlerin çalışanlarına daha cömert davrandığını ve bu eğilimin devam edeceğini gözlemliyoruz” diye konuştu.

Mağazalar tekrar eski günlerine döndü

Peki tüketici talebi alışkanlıkları ve tercihlerinde ne cins değişimler yaşanıyor? Tınastepe’ye nazaran en değerli değişim salgın öncesi alışkanlıklara süratli dönüş oldu. Tınastepe, “Online’dan offline’a kayış var. Salgın öncesi kaidelere ulaşılması ile beşerler korkmadan mağazayı tercih etmeye başladı. Öte yandan e-ticaret siteleri ortasında yıkıcı rekabet hafiflemiş görünüyor. Bunda e-ticaret yasa tasarısının da tesiri olabilir. Pazar yerlerinde rekabet iştahında da düşüş var. Tüm bunlar e-ticaretin büyüme suratını yavaşlatıyor. E-ticaret yavaşlayınca da mağazacılık hızlanıyor. Online alışveriş oranları da hali hazırda 2019’un üzerinde olsa da 2021’in gerisinde seyrediyor” tabirlerini kullandı.

AVM’lerle mukavele savaşları yaşanıyor

Markalar ve mülk sahipleri ortasında son aylarda müddeti dolan kira kontratları ile ilgili meseleler yaşıyor. Kira kontratlarında müddetler doldukça yeni savaşlar yaşandığını belirten Tınastepe, “İş yeri sahipleri mukavele mühleti dolunca kiraları günümüz şartlarına uyarlamak istiyor, perakendeciler de ‘mağazalarda yatırımlarımız var, emek verdik, müşteri portföyü oluşturduk’ deyip eski kiracı olmanın avantajını yaşamak istiyor. Bu da birtakım yerlerde sulh ile çözülse de birtakım yerlerde tüzel sorunlara yol açacak bir noktaya varıyor. Biz mevzu kanserleşmedikçe yasal düzenlemeler ile müdahil olunmasını tercih etmiyoruz. Zira her yasal düzenleme beraberinde kiraci-kiralayan alakasını zedeliyor. Biz bu sorunu tarafların öncelikle diyalog yoluyla kendi ortasında çözmesi gereken bir bahis olarak görüyoruz. Fakat bilhassa 10 yılı dolan kira kontratlarında fahiş kira taleplerini duyuyoruz ve bunu epeyce tasa verici buluyoruz. Bu noktada hukuken ne yapılabilir araştırıyoruz” sözlerini kullandı. Kira artış oranları ile ilgili de tartışmalara değinen Tınastepe, şöyle devam etti: “Bu ay kira artış oranı 12 aylık ÜFE ortalamasına nazaran yüzde 55 oldu. Ciro artış ortalamamızın bir ölçü altında bir oran. AVM’lerde tartıyla ciro üzerinden kira ödendiği için kira artış oranı yüzde 55’in üzerinde gerçekleşiyor. Enfl asyon oranlarıyla ilgili güvensizliğin giderilmesi kiracı-kiralayan alakasının tamirine de imkan sağlayacak.”

Tüketicinin ekonomik eserlere eğilimi arttı

Tüketici alışkanlıklarında bir öbür değerli değişim ise ihtiyatlı alıveriş. Tınastepe, tüketicilerin daha ekonomik eserlere yöneldiğini söyledi. Aslında bu durum çok yeni değil. Tınastepe, 2018’den itibaren hızlanan bu eğilimin enflasyonist baskının tesiri ile daha da arttığını belirtti.

“İthal ettiğinin iki katı ihracat yapan yabancı üyelerimiz var”

Şu anda Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı ya da yabancı ortaklı markaların neredeyse tamamının Türkiye’yi bir tedarik üssü olarak gördüğünü belirten ZMD Lideri Serhan Tınastepe, “Yabancı sermayeli üyelerimizden birçok marka Türkiye cirosunun çok kıymetli bir kısmını tahminen daha fazlasını Türkiye’den tedarik ederek ihraç ediyor, tüm dünyadaki mağazalarına gönderiyor. Kimse Türkiye’yi yalnızca bir satış kanalı olarak görmüyor. Türkiye’nin dinamik bir gerçek bölümü, muazzam bir üretim kapasitesi var. En büyük gücü de üretim ve ihracat. Bir üyemiz Türkiye’de sattığının iki katı kadar ihracat yapıyor. 100 milyon dolar ithal ediyorsa 200 milyon dolar ihracat yapıyor. Salgın öncesinde de vardı bu durum ancak bu periyotta çok daha süratli arttı. Yerli yatırımcı 5 ödüyorsa kirayı, yabancıya 7 öde ya da ‘senin ithal ettiğin eserlere gümrük getiriyorum, vergileri artırıyorum’ dememek lazım. Aksi takdirde yatırım gelmeyecek, gelenler de gidecek. Biz ülke olarak kaybedeceğiz. Türk şirketlerinin de birçoklarında yabancı ortak var, bu durum epeyce yaygın. Bu durumda olan Türk şirketleri de büyük sorun yaşıyorlar. Bunu bir an evvel düzenlememiz lazım” dedi.