Yener KARADENİZ / İSTANBUL

Her yıl üretilen 110 milyon tonluk konfeksiyon eserinin 40 milyon tonu atığa dönüşüyor. Tüm dünyada gardıroplarda atıl olarak bekleyen giysi ölçüsü ise 500 milyon tonu buluyor. AB’nin en büyük geri dönüşüm tesisi Gama Recycle’ın İdare Şurası Lideri Zafer Kurtul, 40 milyon tonluk kıyafetin atık idaresiyle toplanan kısmının 7-7,5 milyon ton civarında olduğunu anlattı.

Kurtul, “Bunun 4 milyon tonu Avrupa, 3 milyon tonu ABD ve kalanı da Japonya üzere gelişmiş ülkelerde toplanıyor. Daha sonra toplanan kıyafetler ayrıştırma sürecine tabi tutuluyor. Bunun da yaklaşık 2,5 milyon tonluk kısmı ikinci el kıyafet olarak tekrar satılıyor. Geriye kalan 4,5 milyon tonun 3,5 milyon tonu yakıma gidiyor. Son kalan 1 milyon tonun yüzde 90’ı da izolasyon materyaline dönüşürken yalnızca kalan 100 bin ton giysi dünya genelinde yeni yeni ‘garment to garment’ dediğimiz kıyafetin tekrar kıyafete dönüştürülmesinde kullanılıyor. Bu, dokuma bölümü açısından utanç verici bir durum” dedi.

Türkiye’de her yıl 1.8 milyon ton kıyafet tüketiliyor

Türkiye’de ise yılda 1,8 milyon ton tüketimin 650 bin tonunun atık haline geldiğini anlatan Kurtul, burada ise toplanabilen kısmın 40 bin ton olduğunu, bunun da 30 bininin toprağa gittiğini söyledi. Halbuki tüm dünyada birçok dal salgın ile birlikte doğrusal iktisattan döngüsel iktisada bir manada mecburî bir geçiş süreci başlatmıştı. Bu süreci başlatan kesimlerden biri de dokumacılık bölümü olarak öne çıkmıştı. Çünkü bölüm, iklim değişikliği ve etrafa olan tesirleri açısından 4, su ve arazi kullanımında 3 ve hammadde kullanımında da dünyada 5. sırada yer alıyor. Öte yandan tüketim de süratli bir halde artıyor. 2030’a gelindiğinde hazır giysi tüketiminin yüzde 63 artması bekleniyor. Bu da yüzde 95’i geri dönüştürülebilir eserlerden oluşan bölümde döngüsel iktisadın ne kadar kıymetli olduğunu gösteriyor.

Doğrusaldan döngüsel iktisada suratı geçiş

Avrupa kıtasını 2050’da karbon nötr kıta olmasını hedefleyen Yeşil Mutabakat kapsamında kıtada stratejik maksatları hayata geçirmek için somut adımlar atılmaya başlandı. Bu adımlardan biri de döngüsel iktisat alanında kendini gösterdi. Burada sürecin hammadde temininden başlayarak eserin tasarlandığı, üretildiği, tüketildiği ve atık hale geldiği her kademeyi düzenleyen düzenlemelerden bahsediliyor. Yani satın al, kullan ve at denilen doğrusal iktisattan döngüsel iktisada geçişi hedefleyen ve bir grup kriterler ile bunu zarurî hale getiren çalışmalar yapılıyor.

AB’den dizaynlara düzenleme

30 Mart tarihinde AB Kurulu, “Sürdürülebilir ve Dönüştürülebilir Dokumacılık için AB Stratejisi” bit tüzük yayınladı. Bu taslakta süratli modanın geride bırakılması, markaların yıllık koleksiyon sayılarının azaltılması, dokuma eserleri içinde mecburî eko-tasarım şartları, dijital eser pasaportu getirilmesi, eserlerin güçlü ve tamir edilebilir olması, ziyanlı kimyasalların azaltılması, geri dönüştürülmüş içerik kullanımına limit getirilmesi, bu limitin vakitle artırılması üzere hususlar yer alıyor.

Türkiye Rehubs’ta yönetmeliğe takıldı

Bu taslağın da en geç 2024 başında yasalaşması bekleniyor. Burada artık pet şişenin dışında dokumacılık atığının da geri dönüşümde kullanılması kıymet arz ediyor. Bu kapsamda geçtiğimiz yıllarda Belçika merkezli bir AB kuruluşu olan Euratex, tüm AB’de dokuma atıklarının tekrar dönüşümü için ReHubs ismi verilen bir proje başlattı. Proje kapsamında kıtanın makul bölgelerinin dokumacılık atığı toplama merkez olarak belirlenmesine karar verildi. Lakin Türkiye, atık yönetmeliği neden ile bu projede yer alamadı. Çünkü Türkiye’de dokumacılık atığının ithal edilmesi yasak. Artık dokuma kesimi, önümüzdeki devirde çok süratli bir halde büyüyecek olan döngüsel iktisat için yönetmeliğin değişmesini ve Türkiye’nin de ReHubs’a dahil olması gerektiğini lisana getiriyor.

Atık ithalatı bakanlığın da gündeminde

Uluslararası Hazır Giysi Federasyonu Lideri ve TGSD İdare konseyi üyesi Cem Altan, döngüsel iktisadın hazır giysi ve dokuma kesiminde olmazsa olmazı olduğunu belirtti. ABD ve AB’de büyük markaların koleksiyonlarının kıymetli kısmını geri dönüştürülmüş eserlerden yaptığını ve H&M, Indıtex üzere birçok devin de 10 yıllığına bu biçim dönüşüm yapan şirketleri kapattığını anlatan Altan, “Çok büyük bir talep var. Arz yaratmamız lazım. Birçok AB ülkesinde geri dönüşüm kümeleşme alanı belirlendi. Maalesef Türkiye bunun içinde yok. Kullanılmış giysiler Türkiye’ye getirilemiyor. Bakanlıklar üzerinde çalışıyor, AB de yeni ülkeler arıyor nerde toplayabilir nerde dönüştürülebiliriz diye. Türkiye’nin ihracatını artırması için de bu bahis kıymet arz ediyor. Hepimizin bu hususta çalışması bu eserlerin ülkeye girişi için de kanun çıkması lazım” dedi.

Yetkililerinden aldığımız bilgilere nazaran, dokumacılık atıklarının ithalatı, bakanlığın da gündeminde ve önümüzdeki devirde kelam konusu eserlerin ithalatı ile ilgili yeni bir düzenleme gelebilir.

RAKAMLAR

110 milyon ton
Bir yılda tüketilen kıyafet miktarı

40 milyon ton
Atığa dönüşen miktar

7,5 milyon ton
Atık yönetmeliği ile toplanan miktar

3,5 milyon ton
Yakılan miktar

2,5 milyon ton
İkinci el kıyafet olarak satılan miktar

900 bin ton
İzolasyon gereci olarak kullanılan miktar

100 bin ton
Kıyafete dönüşen miktar