Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Kasım 2022 devrine ait Finansal İstikrar Raporu, bankanın internet sitesinde yayımlandı. Raporda, gelişmiş ülkelerde resesyon beklentilerinin artması nedeniyle global iktisadi faaliyetin yavaşladığı belirtilerek, ülkelerin iktisadi büyüme ve enflasyon görünümlerindeki farklılıklara bağlı olarak merkez bankalarının para siyaseti adımlarında ve bağlantılarında ayrışma gözlendiği kaydedildi.

Gelişmiş ülkelerin uzun vadeli tahvil getirilerindeki oynaklık ve fonlama maliyetlerindeki artışın, gelişmekte olan ülkelere yönelen portföy akımlarına ait riskleri canlı tuttuğu aktarılan raporda, Türkiye’de emsal ülkelere nazaran epey düşük olan hanehalkı borçluluğunun, son 10 çeyrek boyunca kesintisiz azalmaya devam ettiği vurgulandı.

Raporda, hanehalkı borçluluğunun büyük ölçüde sabit gelirli bölüme ilişkin olmasının hanehalkının borç ödeme performansına ait göstergeleri daha da güçlendirdiğinin altı çizilerek, “Hanehalkının finansal varlıklarındaki güçlü artış devam ederken, varlık kompozisyonunda TL’nin hissesi TCMB’nin liralaşma stratejisinin yansıması sonucu artmaktadır. Hanehalkı varlıklarında TL mevduata dönüşümü teşvik eden uygulamaların dayanağıyla finansal sistemde TL mevduatın hissesi artarken, alternatif eserler ve yurt içi sermaye piyasalarında TL lehine gelişen dinamikler yabancı para (YP) mevduat tercihini azaltmaktadır. Hanehalkının mevduat dışı finansal varlıklara ilgisinin artması finansal araçların tabana yayılması açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir” denildi.

“YP borçlarını azaltmaya devam ediyor”

Raporda, gerçek kesimin finansal varlıklarının, yükümlülüklerine nazaran daha güçlü artışını sürdürdüğü, likidite, kârlılık ve borç ödeme göstergelerinin olumlu seyrettiği lisana getirildi.

Kur ve emtia fiyatlarındaki gelişmeler ve enflasyonist baskıların, firmaların işletme sermayesi gereksinimini ve finansal yükümlülüklerini artırdığı belirtilen raporda, firma varlıklarının ise canlı seyreden iktisadi faaliyetin yanı sıra artan ciro ve karlılıklarla desteklendiği tabir edildi.

Raporda, gerçek kesim firmalarının YP borçlarını azaltmaya devam ettiği aktarılarak, şunlar kaydedildi:

“Kur riski görünümündeki güzelleşme de sürmektedir. Öbür taraftan, firmaların yurt dışı finansmana erişimi ve dış borç yenileme oranındaki yüksek düzey korunmaktadır. Gerçek dal firmalarının kârlılığı, güçlü seyreden iktisadi faaliyet, ihracat ve stok yine değerlemelerinin tesiriyle artmaktadır. Firmaların borç ödeme kabiliyetine ve likiditesine yönelik göstergelerdeki güzelleşme korunmaktadır. Makroihtiyati düzenlemelerin katkısıyla ihracat ve yatırım oranı daha yüksek olan imalat dalı firmalarının kredilerden aldığı hisse artmaya devam etmektedir. Uygulanan makroihtiyati siyasetler sonucunda, KOBİ, ihracat ve yatırım kredilerinin ocak-eylül periyodundaki net kullandırımı evvelki yıla kıyasla 65 milyar liradan 878 milyar liraya gelerek 12 kat artış göstermiştir. Gerçek bölümün net döviz açık konumu 2022’de 32,7 milyar dolar azalarak son 12 yıldaki en düşük düzey olan 89,1 milyar dolara gerilemiştir.”

“KOBİ, ihracat ve yatırım kredileri büyüdü”

Raporda, TL firma kredilerinin toplam kredilerde sürükleyici olduğu, Nisan 2022 ve sonrasında alınan makroihtiyati önlemlerin kredi büyümesindeki ivmelenmeyi sonlandırdığı vurgulandı.

Firmaların yükselen emtia fiyatlarıyla artan işletme sermayesi ve stok finansman muhtaçlığının, TL firma kredisi talebinin güçlü kalmasına neden olduğu belirtilen raporda, makroihtiyati siyasetlerin katkısıyla KOBİ, ihracat ve yatırım kredilerinin büyümesi ve kredilerdeki hissesinin olumlu istikamette ayrıştığına işaret edildi.

Raporda, bu gelişmenin, büyüme kompozisyonunda sürdürülebilir bileşenlerin hissesinin artmasına, istihdamın güçlenmesine ve yapısal cari açığın azaltılmasına katkı verdiği tabir edilerek, “Kredilerin yatırım, ihracat ve potansiyel büyümeyi destekleyecek halde iktisadi faaliyetle buluşması büyük kıymet arz etmekte olup, alınan önlemlerin tesirleri yakından takip edilmektedir” denildi.

“Tahsili gecikmiş alacak oranı yüzde 2,2 ile tarihi düşük seviyede”

Raporda, kişisel kredi büyümesinin, haziranda konut kredileri kredi/değer oranı ve gereksinim kredi vadelerine yönelik sıkılaştırıcı tedbirlerin katkısıyla ölçülü seyrettiği bildirildi.

Parasal transfer düzeneğinin aktifliğini artırmak emeliyle uygulamaya alınan TL ticari kredi faiz oranlarına nazaran menkul değer tesis edilmesine yönelik düzenleme sonrasında siyaset faiz oranı ile TL ticari kredi faiz oranı ortasındaki makasın kapandığına işaret edilen raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:

“Bankacılık dalının tarihî olarak en güçlü düzeyine ulaşan etkin kalitesi göstergeleri daha da güzelleşmektedir. Nominal kredi büyümesinin yanı sıra tahsili gecikmiş alacak (TGA) ilavelerindeki ölçülü seyrin katkısıyla TGA oranındaki azalış eğilimi devam etmekte olup, kelam konusu güzelleşme kredi tiplerinin geneline yaygın olarak görülmektedir. Ferdi ve firma TGA tahsilatlarının TGA bakiyesine oranı geçmiş periyot ortalamasının üzerindedir. Güçlenen hanehalkı ve gerçek dal bilançoları sayesinde, bankalar başta olmak üzere finansal kısmın etkin kalitesi güzelleşmeye devam ederek bölümün TGA oranı yüzde 2,2 ile tarihi olarak en düşük düzeyine ulaşmıştır.”

Raporda, yakın izlemede bulunan kredi oranındaki güzelleşmenin devam ettiği aktarılarak, “Yakın izlemedeki kredilerin değerli bir kısmının gecikmesi olmayan kredilerden oluşması ve bankaların ihtiyatlılık gereği salgın periyodundan itibaren tüm kredi sınıfları için yüksek oranlarda karşılık ayırmaları faal kalitesine ait riskleri sınırlamaktadır” denildi.

Bankaların faiz riskinin sonlu düzeyde

Raporda, bankacılık dalının YP dış borcu azalmaya devam ederken güçlü YP likidite tamponlarının korunmasının likidite şoklarına karşı bankaların dayanıklılığını artırdığı belirtildi.

Küresel finansal şartlardaki sıkılaşma ve jeopolitik riskler nedeniyle dış borç maliyetlerinin yükseldiğine işaret edilen raporda, buna rağmen bankaların güçlü bir borç geri ödeme ve yenileme performansı sergilediği vurgulandı.

Raporda, azalan dış borca rağmen bankaların döviz likiditelerini yüksek seviyede tuttuğu aktarılarak, “Bu durum muhtemel şoklara karşı sistemin direncini güçlü kılmaktadır. Bilançolardaki liralaşma ile TL mevduatta gerçekleşen güçlü büyüme genel likidite görünümünü desteklerken, TL kredi büyümesi TL mevduat büyümesinin gerisinde seyretmektedir” denildi.

Bankaların faiz riskinin sonlu seviyede olduğu, bilanço yapılarının faiz şoklarını yönetebilecek yüksek kapasiteye sahip bulunduğu söz edilen raporda, şunlar kaydedildi:

“Bankaların TL etkinlerinin ortalama vadesi bankaların sabit faizli uzun vadeli menkul değerlere yönelmesi ile son aylarda bir ölçü üst istikametli hareketlenmiştir. Bankaların değişken faizli kredi artışı sürerken, değişken faizli TL menkul değerlerin bilançodaki hissesi son rapor periyodunda azalış göstermiştir. Kredilere ve mevduata ait devreye alınan menkul değer düzenlemelerinin bilançoya tesiri sonludur. Bankalar yüklü olarak uzun YP konuma sahip iken, uzun durum fazlası taşıyan bankaların sayısı artmakta ve faal büyüklüğü hisseleri yüksek seyretmektedir.”

“Bankaların likidite şoklarına karşı güçlü yapısı korunuyor”

Raporda, bankacılıkta bölüm geneline yaygın güçlü kârlılık performansının sermaye yeterliliğini desteklediği belirtilerek, bölümün güçlü kârlılık performansında, kredi mevduat faiz marjı, TÜFE’ye endeksli menkul değer getirileri ile kredi büyümesinden gelen hacim tesirinin belirleyici olduğu tabir edildi.

Aktif kalitesi görünümünün olumlu seyretmesinin kârlılığı desteklediği aktarılan raporda, bankaların ihtiyatlılık gereği hür karşılıklarını artırmalarının ise kârlılığı sınırladığı bildirildi.

Raporda, bankaların dış borçları azalırken, güçlü yabancı para likidite tamponları ile likidite şoklarına karşı sağlam yapısının korunduğu vurgulandı.

Bankacılık kesiminin sermaye yeterlilik oranlarının düzenleme tesirlerinden arındırıldığında dahi yasal sonların üzerinde kalmaya devam ettiği vurgulanan raporda, “Öte yandan, bankaların yasal hudutların üzerinde tuttukları fazla sermaye yıl sonuna nazaran artış göstermiştir. Sermaye tamponları bankaların beklenmeyen kayıpları karşılayabilmesi ve gerilim periyotlarında iktisadın gereksinim duyduğu finansmanın sürdürülmesi açısından ehemmiyet arz etmektedir” değerlendirmeleri yapıldı.